Rozwijanie sfery duchowej polega przede wszystkim na czynieniu dobra. Bo dobro naprawia i doskonali świat (tikkun olam). W ten sposób człowiek kontynuuje dzieło Boga. Życie podobne do życia zwierzęcia polega na poddawaniu się zwierzęcej stronie istoty ludzkiej, czyli instynktom. Takie życie nie może wytwarzać dobra, a jedynie krzywdę innych istot, bo niekontrolowane poddawanie się instynktom zawsze w jakiś sposób odbywa się kosztem innych.

Kaszrut, czyli zasady (prawa) diety w judaizmie, nawiązują dokładnie do tych właśnie, zasygnalizowanych przed momentem zagadnień.

Zaskakujące?

Postaramy się to wyjaśnić.

Z pozoru wydaje się, że w zasadach kaszrutu (koszerności) chodzi albo o zdrowe odżywianie (stąd teorie, że to np. pasożyty u świń, groźne dla człowieka, są powodem zakazu jedzenia wieprzowiny), albo że są to jakieś archaiczne, bezsensowne ograniczenia, które w żaden sposób racjonalnie nie dają się wytłumaczyć.

Żadna z tych opinii nie jest uzasadniona

.

Niewiele czynności, które wykonuje człowiek, jest tak bardzo instynktownych, jak jedzenie. Jednocześnie większość ludzi nie zdaje sobie sprawy, jak głębokie są jego konsekwencje zarówno fizyczne, jak i psychologiczne i duchowe. Zresztą najczęściej ludzie zaczynają zastanawiać się nad swoją dietą dopiero wówczas, gdy lekarz zaleca im obniżenie ciśnienia, zmniejszenie otyłości, czy polepszenie poziomu cholesterolu. Psychologia i duchowość nie interesują lekarzy, więc ich temat w kontekście diety w ogóle nigdy się nie pojawia.

Inaczej w judaizmie.

Religijny Żyd musi zastanawiać się na tym co je, kiedy je, jak została potrawa przygotowana i z czego, jak zostało pozbawione życia zwierzę, którego mięso spożywa, jakie to było zwierzę.

Aby zrozumieć głęboką filozofię etyczną kaszrutu, warto spojrzeć na jego podstawowe zasady.

Oto one (w skrócie):

1. Zwierzęta, których mięso może być spożywane muszą mieć rozdzielone kopyto i być przeżuwaczami (np. koń nie spełnia tego wymagania, bo nie ma rozdzielonego kopyta, świnia - bo nie przeżuwa, a królik - bo nie ma obu tych cech). Ptaki nie mogą być ptakami drapieżnymi i ich mięso musi stanowić tradycyjny pokarm człowieka (kury, kaczki, gęsi). Ze zwierząt żyjących w wodzie do jedzenia nadają się wyłącznie ryby z łatwo usuwalnymi łuskami i płetwami. Tak więc większość ryb jest koszerna, ale już na przykład pozbawiony klasycznej łuski węgorz - nie jest. Nie są koszerne skorupiaki i mięczaki. Każda substancja "produkowana" przez niekoszerne zwierzę jest niekoszerna. Odstępstwo od reguły stanowi miód, który jest koszerny, bo jakkolwiek pszczoła jest niekoszerna, ale miód jest przez nią zbierany, a nie wytwarzany w dosłownym, fizjologicznym sensie (wyjątek stanowi miód spadziowy, który koszerny nie jest, bo jest zbieranym przez pszczoły produktem mszyc)

2. Każde zwierzę i ptak muszą być zabite według zasad żydowskiego prawa (szechita). Głównym celem szechity jest uśmiercanie zwierzęcia tak, aby maksymalnie ograniczyć jego cierpienie. Zabijający (szochet) musi być fachowcem, pobożnym i wykształconym, a nóż rzeźnicki musi być maksymalnie, chirurgicznie wręcz ostry, aby jednym ruchem można było pozbawić zwierzę życia. Zwierzę ranne, zwierzę zabite w sposób niefachowy - jest niekoszerne. Zabijane zwierzę i ptak muszą być pozbawione 70 różnych rodzajów ran, chorób lub zniekształceń, aby być uznane za koszerne.

3. Niektóre rodzaje tłuszczu (chelew) nie nadają się do jedzenia. Krew musi być całkowicie usunięta z mięsa (między innymi poprzez solenie i płukanie). Nie wolno jeść części żyjącego zwierzęcia. Zabronione jest jedzenie nerwu kulszowego i otaczającego go tłuszczu.

4. Zakazane jest gotowanie, jedzenie i odnoszenie korzyści z jakichkolwiek mieszanek mleka i mięsa. Produkty mleczne mogą pochodzić wyłącznie z mleka zwierząt koszernych.

Dwie sprawy są tu najważniejsze: oddziaływanie praw kaszrutu na człowieka i jego konsekwencje dla zwierząt

.

Zacznijmy od zwierząt.

- Kaszrut najpierw eliminuje z żydowskiego stołu większość zwierząt, a później gwarantuje pozostałym, że ich śmierć będzie jak najmniej bolesna.

- Kaszrut powoduje, że zwierzęta musza być hodowane i transportowane w tak humanitarny sposób, aby nie ulec zranieniu - bo zranione są niekoszerne.

- Kaszrut decyduje o tym, że religijni Żydzi nie są zainteresowani polowaniami, bo zabite na polowaniu zwierzę już z tego powodu, że nie zostało zabite według reguł szechity - jest niekoszerne.

- Kaszrut decyduje wreszcie o tym, że zwierzę nie może być jedzone żywe - wykluczone jest więc takie torturowanie zwierząt, jakie miało miejsce jeszcze do niedawna w Indiach, gdzie cenioną potrawą był mózg żywej małpy.

Dla człowieka zasady kaszrutu stanowią przede wszystkim sposób na kształtowanie dyscypliny.

Uświadamiają mu, że nie wszystko, co da się zjeść, wolno mu zjeść. Zwierzęta to istoty, które są szczególnym dziełem Boga, mają większą wartość niż przedmioty przyrody nieożywionej. Zasługują więc na szacunek i szacunek ten wyraża się w uznawaniu reguł wobec nich obowiązujących. Zasady koszerności są kompromisem judaizmu z ideałem Tory, jakim było ograniczenie się człowieka do spożywania owoców i warzyw (wyłącznie na to zezwala ludziom Bóg w Księdze Rodzaju 1:28-29 i dopiero po potopie dopuszcza jedzenie mięsa zwierząt).

Zakaz spożywania krwi bierze się z faktu, że krew jest symbolem życia. Człowiekowi zostało dane prawo do pokarmu, ale nie do przywłaszczania sobie życia zwierzęcia. Dlatego krew musi zostać oddana.

Niełączenie potraw mlecznych z mięsem podkreśla opozycję pomiędzy życiem, które symbolizuje mleko a śmiercią, którą symbolizuje mięso. Mleko uzyskujemy od zwierzęcia, które żyje i w dodatku właśnie wydało nowe życie. Mięso jest ze zwierzęcia martwego. Judaizm narodził się w opozycji do kultury Egiptu, która zdominowana była przez obsesję śmierci. Dlatego oddzielanie symbolu życia od symbolu śmierci w judaizmie (pojawiające się stale) przeciwstawia się egipskiemu łączeniu życia ze śmiercią, które dewaluowało sens życia.

Podobnie symboliczny sens mają charakterystyczne cechy koszernych zwierząt. Przeżuwacze z rozdwojonym kopytem są zazwyczaj łagodne, pozbawione instynktów agresji. Żadne koszerne zwierzę nie jest drapieżnikiem i żadne nie jada padliny.

Widzimy więc w kaszrucie spełnianie wielu funkcji:

1. ogranicza liczbę zwierząt, które wolno jeść i zabijać (ma to sens etyczny)

2. zapewnia, że zabijanie ich jest jak najmniej bolesne (również sens etyczny)

3. wywołuje niechęć do przelewania krwi (sens refleksyjny)

4. zaszczepia samodyscyplinę (sens refleksyjny) 

5. podnosi czynność jedzenia z poziomu instynktownego na duchowy (sens uświęcania)

Niektóre religie szukają swojej drogi duchowej w pogardzie dla świata fizycznego. Odrzucają taki świat ceniąc ascetyzm. Ideologie areligijne, materialistyczne postrzegają często człowieka jako kolejny gatunek zwierzęcia - niezdolny do wzniesienia się ponad brutalną, animalistyczną walkę o przetrwanie. Ideologie te z kolei cenią hedonizm i do fizyczności mają stosunek bałwochwalczy.

Judaizm - jak już mówiliśmy na wstępie - uważa, że człowiek jest istotą duchową w fizycznym ciele. Fizyczność nie zasługuje ani na pogardę, ani też na gloryfikację. Zasługuje na podniesienie, uduchowienie, przy jednoczesnym oddaniu jej tego, co do niej należy. Prawa kaszrutu pozwalają na korzystanie z przyjemności świata fizycznego przy jednoczesnym uświęcaniu tych przyjemności poprzez nadawanie im sensu etycznego i refleksyjnego.

Kaszrut dowodzi, że najważniejszą potrzebą człowieka może być nie proste zaspokajanie instynktów, ale nadawanie moralnego, etycznego sensu jego działaniom. Takie właśnie znaczenie przypisuje judaizm instynktownej, zwyczajnej czynności i potrzebie człowieka, jaką jest codzienne jedzenie i picie.

The 614th Commandment Society