"Odszukanie, zniszczenie, sprzedanie i unieważnienie chamecu jest symbolicznym zerwaniem z wszystkim tym, co od ponad trzech tysięcy lat oznacza dla Żydów Egipt, zarówno w wymiarze historycznym, jak i – przede wszystkim – duchowym." Jedną z najważniejszych czynności poprzedzających święto Pesach jest pozbycie się chamecu. W żydowskim domu nie może znajdować się nawet jeden mały jego okruch,  a także ani odrobina jakiejkolwiek substancji, w której składzie znajduje się chamec. Wyszukiwanie, niszczenie lub pozbywanie się chamecu są czynnościami poddanymi skomplikowanym rytuałom. O co chodzi z tym chamecem?!

Bedikat chamec przeprowadza się w noc poprzedzającą erew Pesach (czyli wieczorem, na rozpoczęcie 14 nisan), po ukazaniu się na niebie pierwszych gwiazd. W Misznie zawarty jest nakaz przeprowadzenia bardzo starannych poszukiwań chamecu. Naturalnie, rzadko udaje się oczyścić dom dokładnie w tak krótkim czasie, dlatego usuwanie chamecu zaczyna się znacznie wcześniej. Niezależnie od tego, że dom został już całkowicie oczyszczony z chamecu, należy przeprowadzić rytuał bedikat chamec w wyznaczonym czasie. Tradycyjna procedura bedikat chamec przedstawia się następująco:

Przed rozpoczęciem szukania wygłasza się błogosławieństwo: Błogosławiony jesteś Ty, Haszem, nasz Bóg, Król świata, który uświęciłeś nas swoimi przykazaniami i nakazałeś nam usunięcie chamecu.

Natychmiast po tym, gdy odmówimy błogosławieństwo, należy przystąpić do szukania chamecu. Nie należy rozmawiać w czasie upływającym pomiędzy odmówieniem tego błogosławieństwa a rozpoczęciem poszukiwania.

W zaciemnionym domu, z jedną świeczką w ręku, głowa domu przechodzi z pokoju do pokoju, sprawdzając dokładnie każde pomieszczenie. Należy wtedy bardzo skrupulatnie przeszukać wszystkie półki, szafki itp. oraz kieszenie ubrań.

Z uwagi na to, że znalezienie chamecu jest bardzo mało prawdopodobne, jeśli dom został uprzednio starannie sprzątnięty, jest zwyczajem, aby przed bedikat chamec w kilku miejscach umieścić dziesięć kawałków chamecu - np. okruchów chleba, tak aby na pewno coś znaleźć. Chodzi o to, aby błogosławieństwo nie było wypowiadane na darmo.

Tradycyjnie, zebrane okruchy zmiata się na drewnianą łyżkę za pomocą piór. Można jednak użyć także papierowego talerza lub torebki.

Jeżeli erew Pesach przypada na Szabat, szukanie chamecu musi odbywać się w noc czwartkową, a mechirat chamec (czyli sprzedaż chamecu nie-Żydowi przez rabina, ktory działa jako przedstawiciel Żyda pozbawiającego się chamecu) i biur chamec - w piątek rano.

Chamec potrzebny na śniadanie następnego dnia należy odłożyć przed rozpoczęciem szukania chamecu.

Wieczorem, po zakończeniu poszukiwania i upewnieniu się, że nie został w domu żaden chamec (poza tym odłożonym na śniadanie dnia następnego) wypowiada się specjalną formułę unieważnienia chamecu - bitul chamec. Oryginalna formuła jest w języku aramejskim. Jeśli ktoś go nie rozumie, powinien powiedzieć ją po polsku: Każdy chamec i zakwas, który znajduje się w moim posiadaniu, a którego nie zauważyłem i nie zniszczyłem, powinien zostać unieważniony i uznany za pył ziemi. Poprzez tę deklarację formalnie zrzekamy się posiadania chamecu.

Chamec zebrany podczas poszukiwania musi zostać spalony rano (przed końcem czwartej godziny halachicznej, czyli ok. godziny  9 rano, 14 nisan). Palimy także chamec pozostały po śniadaniu; również drewnianą łyżkę i pióro, które służyły podczas poszukiwań chamecu. Podczas gdy chamec płonie, wypowiada się formułę unieważnienia chamecu (biur chamec) w poszerzonej formie. Oryginalny tekst jest w języku aramejskim, a zatem jeśli nie znamy tego języka, wypowiadamy formułę po polsku, bo musi być wypowiedziana w zrozumiałym dla nas języku:

Wszelki chamec, który znajduje się w moim posiadaniu, ten, który widziałem i ten, którego nie widziałem, ten, który spaliłem jak i ten, którego nie spaliłem, niech będzie unieważniony i uznany za pył ziemi.

Wszystkie procedury biur chamec muszą być zakończone przed końcem piątej godziny halachicznej. Po tej godzinie z chamecu nie wolno czerpać żadnych korzyści (np. nie wolno go sprzedać, nie wolno nim karmić zwierząt itp.).

Chamec, którego nie sposób spalić, może być sprzedany przez rabina Nie-Żydom. Sprzedaż chamecu to mechirat chamec. Sprzedający podpisuje dokument upoważniający rabina do sprzedania chamecu, a rabin go sprzedaje i chamec nie należy już do Żyda. Wszystkie te czynności należy wykonać kilka dni przed rozpoczęciem Pesach, bo w erew Pesach, od - jak już stwierdziliśmy - piątej godziny szaa zmanit, nie wolno już w żaden sposób wykorzystywać chamecu.

Jak można wytłumaczyć fakt, że przed świętem Pesach należy odszukać chamec i zniszczyć go albo się go pozbyć?

Judaizm, jak będziemy mieli okazję niejednokrotnie zasygnalizować, określił swoje filozoficzne horyzonty w znacznym stopniu w opozycji do wartości dominujących w kulturze Egiptu. Paradoksalnie, ta wielka starożytna cywilizacja odcisnęła swoje trwałe piętno na losach ludzkości nie tym, co głosiła (np. kult śmierci), ale tym, co było tych wartości zaprzeczeniem: skupieniem na życiu. Nic nie symbolizuje tego lepiej niż - z jednej strony - kontrast pomiędzy prostotą żydowskiego całunu pośmiertnego i drewnianej trumny, a bogactwem egipskich sarkofagów i monumentalnością egipskich grobowców-piramid oraz - z drugiej strony - nakazane żydowskim prawem religijnym odszukanie i pozbycie się lub zniszczenie chamecu w każdą rocznicę zerwania z niewolą egipską - wydarzenia, od którego minęło ponad 3200 lat.

Pesach jest świętem upamiętniającym Wyjście Żydów z niewoli egipskiej. Symbolem tej niewoli jest chamec. Tora nakazuje pozbycie się chamecu na okres Pesach. Zakaz posiadania chamecu wynika z następujących wersetów: „Przez siedem dni będziecie jedli mace. Ale [przed] pierwszym dniem [święta] usuniecie zakwas z waszych domów” (Szemot 12, 15); „Przez siedem dni nie znajdzie się w waszych domach zakwas. Bo każdy człowiek, który będzie jadł z zakwaszonego, będzie odcięty od społeczności Jisraela, [czy to] konwertyta, czy urodzony w narodzie. Niczego zakwaszonego nie będziecie jedli. We wszystkich waszych siedzibach będziecie jedli mace” (Szemot 12, 19-20).

Czym jest chamec?

Chamec to produkt z każdego z pięciu podstawowych zbóż: pszenicy, żyta, jęczmienia, orkiszu i owsa, który wszedł w kontakt z wodą na czas co najmniej osiemnastu minut. Przyjmuje się, że w takim zbożu rozpoczął się już proces zakwaszania, ponieważ właśnie po osiemnastu minutach w cieście powstałym z mieszanki mąki z wodą rozpoczyna się fermentacja. Chamec to także każdy produkt wytworzony z użyciem tych zbóż (lub je zawierający [wyjątek stanowi specjalna maca pesachowa]), który może ulec zakwaszeniu.

Dlaczego chamec jest symbolem niewoli?

Bo jest symbolem Egiptu, a Egipt (Micrajim) oznacza zniewolenie. Judaizm uważa, że każdy człowiek ma w sobie skłonność do zła (co nie oznacza, że musi być zły!) i niezależnie, jak bardzo stara się postępować właściwie, cały czas tkwi w nim potencjalna skłonność do arogancji, niesprawiedliwości, zarozumiałości, mściwości, zniewolenia innych. Cechy te charakteryzowały egipskich właścicieli niewolników i prześladowców Żydów. Symbolizował je właśnie chamec – niezbędny do wytwarzania najpopularniejszego produktu egipskiego, którym był chleb – wynalazek cywilizacji egipskiej i symbol tryumfu Egiptu nad resztą świata – robiony ze zbóż tak obficie zbieranych w starożytnym świecie wyłącznie w delcie Nilu i na równinach zalewanych jego wodami. Egipski chleb był przecież najpopularniejszym, podstawowym i najbardziej „egipskim” pokarmem właścicieli niewolników, a więc chlebem ludzi złych.

Zauważmy istotną rzecz: stosowany przez Egipcjan proces fermentacji jest procesem „zepsucia” [coś, co ulega zakwaszeniu, uważane jest za zepsute]. Egipt wykorzystywał w produkcji chleba proces rozkładu materii organicznej, a jednocześnie budował swoją cywilizacyjną potęgę również na rozkładzie, na zepsuciu moralnym i duchowym. „Zakaz spożywania, a nawet posiadania chleba przez okres siedmiu dni święta Pesach, święta upamiętniającego Wyjście z Egiptu, najważniejszego wydarzenia Tory po Stworzeniu Świata, był przede wszystkim symbolicznym odrzuceniem Egiptu” – zauważa teolog Dennis Prager.

Odszukanie, zniszczenie, sprzedanie i unieważnienie chamecu jest symbolicznym zerwaniem z wszystkim tym, co od ponad trzech tysięcy lat oznacza dla Żydów Egipt, zarówno w wymiarze historycznym, jak i – przede wszystkim – duchowym.

Kultura i cywilizacja egipska miały obsesję na punkcie śmierci i „istnienia po śmierci”. Ogrom piramid (monumentalnych grobowców, których budowa kosztowała tysiące istnień egipskich chłopów i niewolników, którymi, między innymi, byli właśnie Żydzi), wspaniałość komnat zmarłych władców w Dolinie Królów, doskonałość zachowania ciał zmarłych ludzi w postaci mumii – najlepiej świadczą o tym, jak bardzo ważna była śmierć i przejście do dalszego istnienia po życiu doczesnym dla największej religii politeistycznej, z którą zetknęli się Żydzi. Jeśli to nie wystarczy jako argument, trzeba jeszcze wspomnieć, że najważniejszą księgą religijną była dla Egipcjan Księga śmierci.

Tora kształtowała zupełnie nową religię. Ta nowa religia stawiała sobie (między innymi) za zadanie odcięcie Żydów od kultury kraju, który opuszczali. Judaizm skupiał się więc z pasją na życiu, obawiając się, że poświęcanie uwagi problemom śmierci musi automatycznie prowadzić do lekceważenia życia, a to ma zawsze katastrofalne konsekwencje dla ludzi.

To, jak bardzo judaizm ma rację, pokazuje i współczesność, i historia: ludzie skupieni na problemie „życia po życiu” i gardzący życiem potrafią lekceważyć je tak, jak terroryści islamscy, którzy mordują niewinnych ludzi pod wpływem wizji pośmiertnej nagrody za dżihad. Pogarda wobec życia, odrzucenie życia jako wartości, prowadzi do zła. Symbol czaszki (Totenkopf) na czapkach gestapo stanowił ostentacyjną manifestację braku lęku przed śmiercią, a więc także odrzucenie przywiązania do wartości życia. Skupienie na „życiu po życiu” było także motywem działań np. hiszpańskiej inkwizycji, której funkcjonariusze – w imię właśnie życia wiecznego – potrafili torturować ludzi, aby, przymuszając ich do wyznania wiary w Jezusa, „uratować” ich od wiecznego skazania na piekło.

Zerwanie z egipską kulturą śmierci zachowane zostało do dziś w symbolicznym znaczeniu zakazu jedzenia, a nawet posiadania chamecu w okresie święta Pesach. Można przywołać wiele sytuacji, w których judaizm zdecydowanie wyodrębnia i rozdziela życie od śmierci, podkreślając w ten sposób ważność życia. Judaizm, w opozycji do religii Egiptu, zakazuje kapłanom kontaktu z ciałem zmarłego. Podobne znaczenie symboliczne ma zakaz łączenia produktów mlecznych i mięsa. Mięso symbolizuje śmierć (zwierzę jest martwe), a mleko symbolizuje życie (pokarm istoty właśnie narodzonej). Wszystkie te działania, rytualne wymogi i prawa mają skierowywać uwagę ludzi na życie, oddzielić je jak najsilniej od śmierci, aby życie skupiało się na życiu, a problemy śmierci nie miały na nie wpływu. Bowiem celem człowieka ma być tikun olam (naprawianie, doskonalenie świata), a nie myślenie o śmierci, które przecież od życia odrywa.

W Torze, w księdze Dewarim czytamy słowa Boga, stanowiące credo filozofii judaizmu: „Patrz, daję ci dzisiaj [wybór]: życie i dobro albo śmierć i zło” (30, 15) i „Położyłem przed tobą [wybór]: życie albo śmierć, błogosławieństwo albo przekleństwo. Wybierz życie, abyś żył, ty i twoje dzieci” (30, 19).

/żródło: Paweł Jędrzejewski, the 614 commandment/