– naród – potomkowie Awrahama, Izaaka i Jaakowa;

– religia – ludzie przestrzegający Tory;

– przynależność geograficzna do określonego miejsca – ziemi Jisraela.

Naród

Narodowość stanowi najprawdopodobniej najsilniejszy komponent. Biblia definiuje żydowską narodowość poprzez linię matki – osoba, której matka była Żydówką, jest Żydem. Osoba ta pozostaje Żydem niezależnie od swoich przekonań czy działań. (Trzeba zauważyć, że różne nieortodoksyjne gałęzie judaizmu, które pojawiły się w XIX-wiecznych Niemczech przyjęły, że pochodzenie po ojcu równe jest pochodzeniu po matce.)

Awraham, który żył ok. 3800 lat temu, stał się ojcem narodu żydowskiego. Ale dlaczego właśnie on? Żydowska tradycja znajduje jeden z głównych powodów poprzez porównanie pomiędzy Noachem a Awrahamem. Bóg powiedział Noachowi, że zniszczy całą ziemię z powodu nieprawości i Noach nie mówi ani słowa. Awrahamowi Bóg mówi, że zniszczy Sodomę i Gomorę z powodu nieprawości ich mieszkańców i Awraham zaprotestował, czynił, co mógł, by ocalić życie mieszkańców tych miast. Właśnie ze względu na tę wrażliwość i miłość dla każdego człowieka Awraham zasługiwał na to, by stać się ojcem narodu wybranego.

Co oznacza to, że naród żydowski jest „narodem wybranym”? Żydowskie źródła są tutaj jednoznaczne: nie oznacza to, że Żyd jest uważany za lepszego lub gorszego od innego człowieka; „wybranie” oznacza szczególne zadanie do wypełnienia. Wedle tradycji żydowskiej Bóg stworzył świat z miłości – by obdarzyć stworzenie swoim błogosławieństwem. Jednak by otrzymać to błogosławieństwo ludzkość musi (przynajmniej) przestrzegać podstawowych zasad moralnych. Ich brak zaowocowałby powstaniem społeczności, w której ludzie nie mogliby żyć w pokoju i cieszyć się bożym błogosławieństwem. Bóg wybrał zatem dla siebie naród, któremu wyznaczył za zadanie przypominać światu o Jego istnieniu i Jego żądaniu, by ludzie przestrzegali podstawowych moralnych zasad. Tyle właśnie oznacza określenie „naród wybrany” – wybrany do tego, by przestrzegać bożego prawa, by przypominać światu o żądaniu Boga, byśmy byli moralni.

Religia

Podstawą żydowskiej religii jest Tora, dana przez Boga narodowi żydowskiemu na górze Synaj ok. 3300 lat temu. Warto zauważyć, że Żydzi byli narodem już ok. 500 lat przed chwilą, w której otrzymali większość swoich religijnych obowiązków. Tora zawiera 613 przykazań, po hebrajsku nazywanych micwot. Tora składa się z części pisanej i ustnej. Bez Tory Ustnej, Tora Pisana jest niezrozumiała, Tory Ustnej nie sposób zaś pojąć bez Pisanej. Podczas przedłużającego się wygnania pojawiła się obawa, że Tora Ustna mogłaby ulec zapomnieniu. Dlatego też została ona spisana przez żydowskich mędrców w czasie od III do VI w.n.e. – zawarta jest w tym, co dziś nazywamy Talmudem. Talmud stanowi zatem istotę judaizmu tak samo jak sama Biblia.

Fundamentalną zasadą żydowskiej religii, jak stwierdza się w Talmudzie, jest: „nie czyń drugiemu tego, czego nie chcesz dla siebie”. Werset „kochaj bliźniego swego jak siebie samego” pochodzi z Biblii, z księgi Kapłańskiej. Dlaczego jest to najbardziej fundamentalna ze wszystkich żydowskich zasad? Nie tylko z tego względu, że jest centralna dla przyzwoitego zachowania. Nie tylko dlatego, że jest ważna dla zachowania moralności w społeczności. W judaizmie zasada ta jest podstawowa, gdyż zawiera samą definicję duchowości.

To stwierdzenie można rozumieć następująco: Z jednej strony judaizm określa doprowadzenie człowieka bliżej do Boga jako jeden ze swych celów. Z drugiej judaizm głosi również, iż Bóg jest nieskończony. Powstaje zatem następująca trudność: w jaki sposób człowiek może znaleźć się „bliżej” lub „dalej” od Nieskończonego Boga? Czy to nie zaprzecza boskiej nieskończoności? Jedno rozwiązanie tego problemu, który rzeczywiście wykracza poza nasze granice pojmowania, jest takie: „bliżej” lub „dalej” Boga możemy być poprzez relacje z innymi ludźmi. W istocie rzeczy, niemożliwe jest „przybliżyć się” lub „oddalić” od Boga. Z drugiej strony wiemy jednak, że każdy z nas stworzony jest na boże podobieństwo. Zatem, mówi judaizm, przybliżając się do innego człowieka, który jest obrazem Boga, ipso facto przybliżamy się do Boga. Innymi słowy, jak wspomniałem wcześniej, emocjonalna bliskość pomiędzy ludźmi jest w judaizmie samą istotą duchowości i bliskości do Boga. Łatwo więc pojąć, dlaczego zasada „nie czyń drugiemu, co tobie nie miłe” stanowi podstawę żydowskiej religii i tradycji.

Przynależność geograficzna

Ziemia Jisraela jest trzecim fundamentem judaizmu. Jej znaczenie nie jest zawsze jasne dla osób z zewnątrz. Oto kilka przykładów, które pokazują szczególną więź pomiędzy ludźmi a ziemią:

Pierwszym przykazaniem, jakie Żyd otrzymał od Boga – właściwie pierwsze słowa skierowane przez Boga do Abrahama – był nakaz, by Abraham opuścił miejsce swojego urodzenia i wyruszył do „ziemi, którą ci wskażę”, do ziemi Jisraela. Innymi słowy, powstanie narodu żydowskiego jest połączone i niemal określone przez ziemię Jisraela.

Od chwili przekroczenia granic Erec Jisrael ok. 3300 lat temu, na tej ziemi zawsze znajdowali się Żydzi. Warto także zauważyć, że zarówno ojcowie, jak i matki narodu – Abraham, Izaak, Jaakow, Sara, Rebeka, Rachel i Lea – zostali pochowani właśnie tam, w mieście Hebron.

Olbrzymie religijne znaczenie wiąże się z ziemią Jisraela także na poziomie osobistym. Dobrym przykładem na to jest szmita – rok szabatowy. Każdy siódmy rok, jak opisuje to Tora, jest rokiem szabatowym, gdy ziemia musi odpoczywać i nie mogą być dokonywane żadne czynności rolnicze, jak sianie czy zbieranie. W ten sposób każdy Żyd przyznaje, że ziemia nie należy do niego, a raczej jest boskim darem.

Na koniec słowo o Jerozolimie. Żadne miejsce nie jest dla narodu żydowskiego tak ważne i tak święte jak Jerozolima. Jest to miejsce, w którym przez 1000 lat znajdowała się Świątynia, od kiedy wzniósł ją król Salomon w mniej więcej 3000 lat temu, do chwili zburzenia jej przez Rzymian w 70 r.n.e. Jest to także miejsce, w którym – wedle żydowskiej tradycji – miało miejsce związanie Izaaka, ok. 3700 lat temu. W tradycji żydowskiej jest opowieść o tym, dlaczego Bóg wybrał Wzgórze Świątynne w Jerozolimie jako miejsce swego przebywania:

„Było raz dwóch braci, którzy mieszkali po dwóch stronach wzgórza. Bracia odziedziczyli po ojcu polu i z niego żyli, sprzedając plony i dzieląc zysk równo pomiędzy sobą. Raz, podczas żniw, jeden z braci nie mógł spać w nocy. Myślał sobie: ‚Czy to naprawdę sprawiedliwe, że mój brat i ja równo dzielimy zyski z naszego pola? Ja mam rodzinę i gdy się zestarzeję, zatroszczą się o mnie moje dzieci. Mój brat jest samotny. Kto zajmie się nim, gdy będzie stary? To nie w porządku, że dzielimy się równo – potrzeby mojego brata są większe niż moje. On powinien dostawać więcej’. By nie zawstydzać swojego samotnego brata, wstał w środku nocy i zaniósł ładunek zboża do jego stodoły po drugiej stronie wzgórza.

Bezdzietny brat leżał w łóżku i także nie mógł zasnąć. Miał podobne myśli. ‚Czy to sprawiedliwe, bym dostawał tyle samo, co mój brat? On musi wykarmić tyle osób, podczas gdy ja muszę wyżywić tylko samego siebie! On powinien dostawać większą część’. I pod osłoną nocy bezdzietny brat także wstał i zaniósł porcję zboża do stodoły swego brata.

Następnego ranka obaj bracia stwierdzili, że porcja zboża, którą każdy dał drugiemu cudem ‚powróciła’. Sytuacja powtórzyła się następnej nocy i ponownie, rankiem, obaj bracia spostrzegli z radością, że choć oddali porcję zboża, wróciła ona do nich. Trzeciej nocy bracia spotkali się na wzgórzu – każdy z porcją zboża. Gdy się zobaczyli, zrozumieli ‚cud’, który dokonał się dwóch poprzednich nocy. Objęli się, a ich wzajemna miłość wzniosła się na nowe poziomy„.

Żydowska tradycja mówi, że to właśnie wzgórze później stało się Wzgórzem Świątynnym, a w miejscu w którym bracia się spotkali znajdowało się „Najświętsze Świętych”.

Rabin Yitzhak Rapoport