W miniony czwartek miało miejsce w Zagórowie niecodzienne wydarzenie. W sali kinowej Domu Kultury spotkali się miłośnicy lokalnej historii i kultury żydowskiej, aby zgłębić wiedzę na temat zagórowskich Żydów. Program składał się z prelekcji, występów muzycznych, prezentacji najnowszej książki Mirosława Słowińskiego i nagrania z udziałem Leona Jedwaba. 

Ponadto uczestnicy spotkania mogli obejrzeć wystawę wypożyczoną od Muzeum Regionalnego w Słupcy oraz skosztować szabatowej chałki.

Konferencję pod hasłem „Żydzi zagórowscy” zorganizowali członkowie stowarzyszenia Towarzystwo Przyjaciół Ziemi Zagórowskiej i pracownicy Urzędu Miejskiego. Patronat nad spotkaniem objęli burmistrz Zagórowa Wiesław Radniecki, Fundacja Ochrony Dziedzictwa Żydowskiego i Związek Gmin Wyznaniowych Żydowskich w RP, oddział w Poznaniu.

     Wśród gości, oprócz władz miejskich i powiatowych, byli m.in.: Barbara Wieczorek z Fundacji Ochrony Dziedzictwa Żydowskiego, Alicja Kobus- wiceprzewodnicząca Rady Związku Gmin Wyznaniowych Żydowskich w RP i przewodnicząca poznańskiej gminy żydowskiej, dr Mirosław Słowiński- autor książki o Leonie i Toshy Jedwab, Lena Bednarska-wydawca książki o losach Jedwabów, dyrektor Wojewódzkiej Biblioteki Publicznej i Centrum Animacji Kultury w Poznaniu, Zdzisław Lorek-  dyrektor Muzeum byłego Obozu Zagłady w Chełmnie nad Nerem, dr Jolanta Kmieć- historyk judaizmu i prezes Stowarzyszenia Kulturalno-Naukowego Sztetl Konin, Zdzisław Kulawinek-pisarz zajmujący się  dziejami luteranów mieszkających przed wojną w Wielkopolsce, jak również starsi mieszkańcy Zagórowa pamiętający miejscowych Żydów i młodzież, główny adresat konferencji.

     Konferansjerzy Dariusz Nowicki, wiceprezes TPZZ, i Ewelina Szumigalska, sekretarz stowarzyszenia, po powitaniu zebranych wspomnieli postać śp. Bogdana Grzonkowskiego. -Pierwszą osobą w Zagórowie, która zaczęła gromadzić wiedzę i spisywać wspomnienia o miejscowych wyznawcach religii mojżeszowej, a także publikować o nich artykuły w lokalnej prasie,  był śp. nauczyciel historii i regionalista pan Bogdan Grzonkowski. To on nawiązał ponad 5 lat temu kontakt z panem Leonem Jedwabem i otrzymał cenne przedwojenne fotografie. Pan Andrzej Bernat, kolega z pracy pana Bogdana Grzonkowskiego, notabene historyk, kilka dni temu wspominał, że Leon Jedwab zatelefonował do Bogdana Grzonkowskiego w nocy. Pamiętajmy, że różnica czasu między Polską a Australią wynosi 8 godzin! Odbiorca telefonu miał wówczas niezbyt dobrze przespaną noc, ale niebawem otrzymał od pana Jedwaba kopie wartościowych fotografii z zagórowskimi Żydami.(…) Mamy nadzieję, że śp. pan Bogdan Grzonkowski cieszy się z dzisiejszej konferencji.

     W części prelekcyjnej Barbara Wieczorek opowiedziała o życiu Żydów w przedwojennym sztetlu, religii i ich kulturze. Nadmieniła także pokrótce o antysemityzmie. – Żydów oskarżano np. o  kryzysy gospodarcze  i mordy rytualne. Byli kozłem ofiarnym. Cokolwiek się złego wydarzyło, winiono za to Żydów-mówiła. 

      Alicja Kobus przybliżyła audytorium obrzędy ważnych żydowskich świąt, szabatu i Rosz Haszana. Zaprezentowała również fragment filmu z  wesela żydowskiego. – Nie sztuką jest spotkać się w Paryżu czy Nowym Jorku, ale właśnie tutaj, w miasteczku Zagórów- rozpoczęła wykład.- Szabat jest pięknym świętem obchodzonym co tydzień w piątek wieczorem i sobotę. Gdy w piątkowy wieczór wracamy do domu z synagogi, towarzyszą nam dwa anioły. Jeden jest dobrym aniołem, a drugi złym, szatanem. Jeśli w domu są biały obrus na stole, jedzenie oraz zapalone świece, wówczas dobry anioł mówi: <<Niechaj będzie tak samo w następny szabat>>, a  szatan wypowiada słowo: << Amen>>. Natomiast, gdy w domu nie ma zastawionego stołu, wtenczas diabeł mówi: <<Niechaj będzie tak samo w następny szabat>>. Dobry anioł odpowiada: << Amen>>- opowiadała. 

       Jarosław Buziak, prezes TPZZ,  i Łukasz Parus, wiceprezes stowarzyszenia,  podzielili się  zgromadzoną wiedzą na temat zagórowskich Żydów. Prezes opowiedział o początkach okupacji w mieście, warunkach życia w getcie i znanych Żydach rodem z Zagórowa, m.in. Schwarcmanie Majerze, Rywce Skórce i Mietku Sieradzkim. Wiceprezes  w przygotowanej prezentacji multimedialnej pokazał domy, w których mieszkały rodziny żydowskie. Komentarz do zdjęć stanowiły spisane przez niego wspomnienia starszych mieszkańców Zagórowa. 

    Pomiędzy wykładami członków TPZZ wystąpił poznański zespół Shalom.  Muzycy nie byli po raz pierwszy w Zagórowie. Ich koncert w 2008 r. do dziś przywołuje miłe wspomnienia. Jak się okazało, tegoroczny występ także przejdzie do historii. Artyści poprzedzając wykonywane piosenki szmoncesami (dowcipami żydowskimi) i prezentując kwintesencję muzyki klezmerskiej, bawili i rozśmieszali publiczność, niemalże wyrywającą  się do tańca.

    W kolejnej części edukacyjnego spotkania nastąpiła promocja najnowszej książki dr. Mirosława Słowińskiego pt. „ Dwa życia jak dwa psalmy. Historia mówiona Leona i Toshy Jedwab” oraz prezentacja nagrania z Leonem Jedwabem.

    Dr Mirosław Słowiński opowiedział o pierwszej rozmowie telefonicznej z Leonem Jedwabem, procesie gromadzenia materiałów i powstawaniu książki. Nie omieszkał wspomnieć o okrucieństwie wojny, eksterminacji zagórowskich Żydów i przedwojennych relacjach polsko-żydowskich.- Wojna pokaleczyła mieszkańców Zagórowa i odarła ich z godności- mówił. -Lektura raportu weterynarza Sękiewicza z mordu dokonanego przez nazistów na zagórowskich Żydach była dla mnie wstrząsającym przeżyciem. Chyba wcześniej nie czytałem tekstu budzącego tak silne emocje-dzielił się osobistymi wrażeniami.-Mój wuj, Lech Słowiński, gdy zamierzał zdawać do kaliskiego gimnazjum, nie miał właściwego ubrania. Materiał potrzebny do uszycia mundurka otrzymał od żydowskiego kupca Kiwały-przywoływał zapis rodzinnych wspomnień.   

     Przemówienie Leona Jedwaba, pomimo, że czas konferencji się znacznie wydłużył, niezwykle zainteresowało audytorium. Opowieść o życiu i przedwojennym Zagórowie wzruszyła uczestników spotkania. Niektórzy dziwili się, że bohater nagrania tak dobrze mówi w języku polskim.

      Na zakończenie konferencji zaśpiewali artyści z zagórowskiego chóru Quarta. Chórzyści zaprezentowali m.in. „Hawa nagilę”, znaną chasydzką   pieśń, której tytuł oznacza „Radujmy się” i słynne „Tango zagórowskie”. Przyjezdni goście byli zdumieni talentem wokalnym  quartystów.  

      Później nastąpił poczęstunek. Uczestnicy sympozjum mogli skosztować chałki, roszhaszanowego jabłka z miodem zpewniającego zdrowie i pomyślność, aromatycznej izraelskiej herbaty i soku winogronowego. W trakcie skromnego bankietu głos zabrała Romualda Matusiak, przewodnicząca Rady Miejskiej, wyrażając uznanie i podziękowanie dla  TPZZ za inicjowanie i organizowanie przedsięwzięć kulturalnych w Zagórowie.

      Po spróbowaniu żydowskich specjałów goście udali się do biblioteki miejskiej w celu obejrzenia wystawy pt. „Ocaleni-losy Runii Lisak-Levi ze Słupcy i Leona Jedwaba z Zagórowa”, wypożyczonej od Muzeum Regionalnego w Słupcy.

                                                                                                                                 Łukasz Parus

ZDJECIA