Taktyka walk uległa zmianie. Od tego dnia Niemcy poruszali się mniej licznymi grupami bojowymi, powstańcy z kolei, po załamaniu się frontu, starali się często zmieniać pozycje obronne atakując Niemców z różnych miejsc. Od tego dnia walki w getcie koncentrowały się prawie wyłącznie na bunkrach i terenach wokół nich. Gettowa linia obrony uległa załamaniu na skutek zastosowania przez Niemców taktyki wypalania budynków.

Tego dnia wznowiono walki na terenie szopu szczotkarzy, gdzie saperzy wysadzali i podpalali budynek po budynku. Niemcy w ten sposób starali się uniemożliwić Powstańcom przemieszczanie się pomiędzy bunkrami. Walki też trwały na ulicy Miłej i Franciszkańskiej. Część oddziałów ŻZW wycofała się tunelem na stronę aryjską.

22 kwietnia

Bliżej nie określona grupa bojowców podjęła kolejną również nieudaną akcję ataku na mur getta w rejonie ulicy Bonifraterskiej.

23 kwietnia – 16 maja

Grupy AK, GL, SOB i Milicji Ludowej RPPS podejmowały akcje zbrojne przeciw Niemcom, atakując m.in. mur w rejonie ulicy Okopowej, likwidując posterunki niemieckie wokół muru, czy niszcząc samochód z żołnierzami SS na ul. Freta. Akcje wokół getta trwały do początku maja.

28 na 29 kwietnia

Gwardia Ludowa, przez właz na rogu ul. Ogrodowej i Żelaznej, ewakuowała pierwszą grupę około 40 osób, żołnierzy ŻOB i cywilów. Niestety z włazu nie wyszło około 15 osób, które ukryte były głębiej w kanale. Teren akcji był osłaniany przez 5-cio osobową grupę Gwardzistów uzbrojonych w pistolety i granaty. Uciekinierzy ukryli się w opuszczonym budynku przy Ogrodowej 29. Rankiem 29 kwietnia uciekinierzy zostali przewiezieni krytym samochodem ciężarowym w rejon Łomianek.

1 i 2 maja

Trwały zaciekłe boje o trzy bunkry w rejonie ulicy Franciszkańskiej 30.

8 maja

Niemcy odkryli bunkier sztabu ŻOB na Miłej 18, po wypuszczeniu ludności cywilnej bojownicy przystąpili do walki, w której Niemcy użyli gazów bojowych. Tego dnia zginął Mordechaj Anielewicz ok. 120 powstańców.
Wg polskiej prasy podziemnej Niemcy stracili 86 zabitych i 420 rannych wg Stroopa liczby te wynosiły odpowiednio 16 zabitych i 85 rannych.

10 maja

Rankiem 10 maja GL. Około godziny 10-tej ewakuowali, na oczach przechodniów, z kanału grupę bojowników. Ładowali ich do podstawionej ciężarówki, której szofer został uprzednio sterroryzowany. Po około pół godzinie ciężarówka odjechała w kierunku Łomianek. Ze względu na tłum gapiów zdążyła wyjść grupa około 35 – 40 osób, wśród nich byli m. in. członkowie sztabu ŻOB Hirsz Berliński; Marek Edelman; Michał Rojzenfeld, Tuwia Borzykowski, Cywia Lubetkin. Wyjście pozostałych miało być zorganizowane później. Jednak część bojowników nie chciała zostać w kanałach. Wyszli i ukryli się w sąsiednich domach. Ktoś z ulicy zawiadomił Niemców i wywiązała się walka, w której wszyscy zginęli. Nie wiadomo co stało się z grupą, która pozostała w kanałach.

Kilka innych grup powstańczych ewakuowały też AK oraz SOB.

16 maja

O godzinie 20.15 Niemcy wysadzili w powietrze Wielka Synagogę na Tłomackiem. Był to symboliczny koniec powstania. Walki choć sporadycznie trwały jeszcze do końca czerwca 1943 roku. Teren getta był dozorowany przez 3 batalion 23 pułku policji. W/g raportu Jürgena Stroopa w powstaniu udało się „ująć lub z całą lub z całą pewnością zgładzić ogółem 56065 Żydów. Do tej liczby należy jeszcze dodać Żydów, którzy zginęli na skutek wysadzenia w powietrze, pożarów itd., których liczby nie można było jednak ustalić.” Wg polskiej prasy podziemnej Niemcy stracili 86 zabitych i 420 rannych wg Stroopa liczby te wynosiły odpowiednio 16 zabitych i 85 rannych.

Jak po Powstaniu wyglądał teren getta, można obejrzeć na mapie lotniczej z 1945 roku. Getto było jedną wielka „pustynią gruzów”. Mapa dostępna jest na stronie: http://www.mapa.um.warszawa.pl/


„Cichy”


Literatura:
1.    „Getto Warszawskie; Przewodnik po nieistniejącym mieście” B. Engelking, J. Leonciak; wyd. I; Warszawa 2001; WIFiS/PAN
2.     Mapa Warszawy - http://www.mapa.um.warszawa.pl/
3.    „Warszawa. Prosta 51”, „Cichy” - http://www.jewish.org.pl/index.php/pl/historia-mainmenu-66/3355-warszawa-prosta-51.html
4.    „Lata okupacji” Stanisław Kopf; PAX Warszawa 1989
5.    „Sprawozdanie dowódcy SS i policji dystryktu warszawskiego J. Stroopa o likwidacji getta warszawskiego. Fragmenty.” z 16 maja 1943, zawarte w „Okupacja i ruch oporu w dzienniku Hansa Franka” Tom II 1943 – 1945; Książka i Wiedza, wyd. 2; Warszawa 1972
6.    „Żyd Polski – Żołnierz Polski (1939 – 1945)” H. Schlesinger, St. Borkowski; ŻIH Warszawa 2010
7.    „Polski Słownik Judaistyczny” praca zbiorowa, Pruszyński i S-ka; Warszawa 2003

/za jewish.org.pl/