Spotkanie z dziećmi szkoły podstawowej we wsi Wożniki koło Gniezna

Dziękuję Wam za zaproszenie i cieszę się bardzo ze spotkania z wami. Poproszono mnie bym wam opowiedział coś o świętach żydowskich, zrobię to z chęcią ale przed tym chciałbym wam opowiedzieć chociaż krótko o samym narodzie żydowskim. Na pewno już wiecie o nim choćby z lekcji religii, że jest to bardzo stary naród a jego dzieje sięgają czasów przed narodzeniem pana Jezusa. A zaczynają się od pojawienia się Abrahama, od niego pochodzi naród żydowski. Po hebrajsku nazywają go Żydzi Abraham awinu - co znaczy po polsku "Nasz Ojciec Abraham". Synem Abrahama był Izaak, po hebrajsku mówi się Icchak. Znów synem Icchaka był Jakub - po hebrajsku Jaakow.

 Od tego czasu aż do dziś Żydzi wszystkich trzech swoich przodków Abrahama, Izaaka i Jakuba w dowód pamięci nazywają "awotejnu" po hebrajsku znaczy to "Ojcowie nasi". Abraham wraz ze swoją rodziną przybył do Izraela który wtedy nazywał się Kanaan i tam się osiedlił. Po pewnym okresie w Kanaanie zapanował głód i wielu jego mieszkańców wywędrowało do sąsiedniego Egiptu bo tam zboża było pod dostatkiem. Również i ród Abrahama udał się tam - niestety w czasie pobytu w Egipcie potomkowie Abrahama dostali się do niewoli egipskiej i pozostawali w niej ponad czterysta lat, to jest przez szereg pokoleń. Z niewoli egipskiej wyprowadził Żydów prorok Mojżesz, którego Żydzi z wdzięczności za wybawienie również nazywają "Mosze awinu" czyli "nasz ojciec Mojżesz". Żydzi powrócili do ojczyzny swojej do Izraela i mieszkali tam przez tysiąc lat. W tym okresie dziejów narodu żydowskiego zaszły pewne wydarzenia ważne w historii Izraela i dlatego kilka z nich przytoczę gwoli przypomnienia tylko. Tak więc w roku około tysiąc przed narodzeniem Jezusa król Dawid ustanowił Jerozolimę stolicą Izraela; w roku 960 król Salomon zbudował w Jerozolimie pierwszą świątynie, która po hebrajsku nazywa się "bejt hamikdasz" co można by przetłumaczyć "dom święty" albo "dom boży". Niestety, kilka wieków później w roku 586 przed narodzeniem Jezusa król babiloński Nabuchodonozor podbił Izrael, zdobył Jerozolimę i spalił świątynię a część narodu żydowskiego wziął w niewolę i uprowadził do Babilonii. W roku 516 Żydzi powrócili z niewoli babilońskiej i odbudowali świątynię na nowo. Dostali się jednak znów do niewoli - tym razem do niewoli rzymskiej bo wojska cesarstwa rzymskiego podbiły Izrael. Żydzi nie chcieli jednak zgodzić się na niewolę rzymską i co pewien czas wzniecali powstania przeciwko najeźdźcom. Jednak w roku 70 po narodzeniu pana Jezusa, kiedy Żydzi wszczęli ostatnie powstanie, cesarz Tytus pokonał powstańców, zdobył i zburzył stolicę Izraela Jerozolimę i spalił świątynię a cały naród na rozkaz cesarza musiał iść na wygnanie. Przez następne dwa tysiące lat Żydzi żyli rozproszeni na całym niemal świecie ale nigdy nie zapomnieli o wierze swojej, o swojej ojczyźnie, o Jerozolimie i zawsze mieli nadzieję, że kiedyś powrócą znów do kraju przodków swoich. I rzeczywiście, po drugiej wojnie światowej w roku 1948 powstało państwo Izrael, wolne i niepodległe jak kiedyś dwa tysiące lat temu a rok później Jerozolima ogłoszona została jego stolicą. I dzisiaj naród żydowski jak wszystkie wolne narody posiada swoją ojczyznę, swoją stolicę Jerozolimę, swojego prezydenta i rząd, i armię swoją, która czuwa nad bezpieczeństwem kraju. Jak widzicie dzieje Izraela były długie i pełne pamiętnych wydarzeń. I jak każdy naród również i naród żydowski uroczyście obchodzi rocznice ważniejszych wydarzeń, tak religijnych jak i państwowych, które miały miejsce w przeszłości. Święta żydowskie są obchodzone tak przez Żydów mieszkających dziś w Izraelu jak i tych, którzy pozostali poza granicami ojczyzny. A ponieważ dzieje narodu obfitowały w wiele ważnych wydarzeń toteż i świąt z nimi się wiążących jest dużo. Zanim jednak opowiem wam o samych świętach żydowskich wspomnę jeszcze krótko o judaiźmie, religii żydowskiej. A dzieje powstania judaizmu są tak samo ciekawe jak i długie. Bo wiara monoteistyczna, wiara w boga jednego nie zjawiła się nagle - przeciwnie był to bardzo długi okres w ciągu którego ludzkość osiągnęła najwyższy znany dziś poziom w pojmowaniu i wyobrażeniu istoty Boga. Zaczęło się bardzo dawno w zaraniu dziejów ludzkości - niektórzy naukowcy twierdzą, że zaczątki wierzeń sięgają 100 tysięcy lat wstecz. Wtedy to na arenie dziejów świata pojawił się nasz gatunek, człowiek dzisiejszy, homo sapiens. Z nauki archeologii czy prehistorii pamiętacie, że przed pojawieniem się człowieka dzisiejszego żyli jego przodkowie, australopitek, homo habilis, homo erectus. Nasz gatunek człowieka współczesnego jest potomkiem właśnie homo erectusa - po polsku znaczy to człowiek wyprostowany. Wszystkie poprzednie gatunki, jak wynika to z wykopalisk jeszcze nie potrafiły poruszać się w postawie zupełnie wyprostowanej chociaż były to już istoty dwunożne. Oczywiście te wszystkie istoty pierwotne stały na bardzo niskim poziomie rozwoju umysłowego i jeszcze nie wykazywały oznak przejawów życia duchowego. I dopiero nasz gatunek zdolny był do przeżywania odczuć duchowych i wyrażania ich. Wtedy to pojawiły się pierwsze ślady życia duchowego dawnych społeczności ludzkich. Najstarszą wiarą - twierdzi tak wielu badaczy i uczonych - była wiara w przodków, tak zwany kult przodków. A czy wiecie, że pozostałości tego pradawnego pierwszego kultu spotykamy i dzisiaj w naszych obyczajach? Chodzicie z rodzicami w dzień zaduszny na groby zmarłych dziadków, by złożyć tam kwiaty i palić znicze ku pamięci waszych przodków. Otóż jest to właśnie pozostałość tego najstarszego kultu religijnego. Jest to bardzo piękny zwyczaj i objawia się chyba we wszystkich kulturach na świecie. Na szczeblu następnym rozwoju wiary jest wiara w totemy; totem to zwierzę jakieś, którego jakieś plemię czy naród uznaje za przodka swojego i czci go, prosząc jednocześnie o opiekę. Ci z was, którzy lubią czytać książki o dawnych mieszkańcach Ameryki Indianach pamiętają, że właśnie wśród Indian wiara w totemy była bardzo rozpowszechniona. Były szczepy Indian, które podawały się za potomków czy wręcz synów orła, wilka czy niedźwiedzia - a nawet łososia. Ta postać wiary pierwotnej nazwana została przez uczonych totemizmem. W okresie późniejszym taką czcią jak zwierzęta zaczęto otaczać i rośliny, drzewa czy krzewy a nawet i rzeczy martwe - skały, rzeki, wzgórza, doliny. Ten rodzaj wiary nazwany został animizmem. Animizm w późniejszym czasie przekształcił się w politeizm, czyli w wielobóstwo. Nie oddawano już czci jednemu bożkowi ale zaczęto modlić się do wielu bóstw - boga lasu, boga wód, boga deszczu czy pogody. Politeizm rozpowszechnił się na całym świecie i był taki okres w dziejach ludzkości, że nieomal wszystkie ludy wyznawały różne religie politeistyczne. Jedną z takich była religia starożytnych Greków, którzy mieli tak wiele bóstw, że zaludnili nimi niemal całe niebiosa. Kto interesuje się dziejami starożytnej Grecji zna dobrze bogów greckich. Początek końca ery panowania religii politeistycznych na świecie zaczął się kilka tysięcy lat temu w mieście starożytnym Ur, które znajdowało się na południu dzisiejszego Iraku. Mieszkał tam pewien człowiek imieniem Terach wraz ze swoją rodziną. Jeden z synów Teracha nosił imię Abraham. Cała rodzina wyznawała religię politeistyczną, jak i ich otoczenie; i Abraham w początkowym okresie życia był wyznawcą politeizmu. Tradycja żydowska mówi, że Abraham został przez Boga natchniony i odrzucił wiarę w wielobóstwo, przyjmując wiarę w Boga jednego - Jahwe. Ale ja sądzę, że Abraham w rozmyślaniach swoich oparł się na założeniu podstawowym, iż świat cały jest jednorodny i wszystko cokolwiek istnieje wywodzi się od rzeczy pierwszej i podstawowej - od pierwiastka podstawowego, od pramaterii. Pramateria nie jest wieczna i jak rzecz każda mieć musiała początek swój; tym początkiem owej podstawowej cząstki materii była siła sprawcza rzeczy wszelkiej - Wszechmoc. A Wszechmoc oznacza to samo co Bóg Jedyny. Jest to jednak moje osobiste podejście do powodów, dla których Abraham odrzucił tak stanowczo wiarę politeistyczną, wiarę ojca swojego Teracha. Kiedy Abraham oświadczył rodzinie, że nie będzie już składać pokłonów bożkom z rodzinnego ołtarzyka i nie zamierza też modlić się do nich, że odtąd wyznaje Boga Jedynego i uznaje siebie za wyznawcę tylko tego Boga, w rodzinie wywołało to wielkie zaburzenie. Abraham nie chciał ulec naciskom ojca ani pozostałych członków rodziny i został z tego powodu odrzucony przez nią. W nocy objawił mu się pan i powiedział: "Lech lecha" - czyli "idź do siebie" i wskazał mu ziemię Kanaan, którą mu przeznaczył. I zabrał Abraham żonę swoją Sarę, wszystką służbę swoją i dobytek swój i udał się do ziemi, którą wyznaczył mu Pan... Pozostałe dzieje Abrahama, jego rodziny, potem rodu a na koniec narodu Izraela znacie już. Jeszcze chcę zwrócić wam uwagę na szczegół pewien, mianowicie z opowieści całej wynika pewne spostrzeżenie - mianowicie to, że naród żydowski w ciągu swoich kilku tysiącletnich dziejów nie wyznawał nigdy innej religii prócz judaizmu - pierwszej w dziejach świata religii monoteistycznej. I również opowiadanie to wskazuje, że naród żydowski nie stworzył, nie wymyślił czy też wynalazł tą pierwszą monoteistyczną wiarę - lecz odwrotnie wprost - to ona go ukształtowała, to ona była przyczyną i powodem dla którego naród ten został stworzony, utworzony. I został przez Najwyższego przeznaczony dla wyznawania jej właśnie tylko. Opowiem teraz o świętach żydowskich i jako pierwszy niech będzie Rosz haSzana, czyli Nowy Rok. Ponieważ kalendarz żydowski jest kalendarzem księżycowym Rosz haSzana nie przypada co roku tego samego dnia, lecz w czasie września i października. Obchodzi się go bardzo uroczyście, w synagodze odprawiane są nabożeństwa z tej okazji i w domach urządza się obchody związane z odmawianiem stosownych modlitw i spożywaniem pewnych potraw. Tradycja mówi, że w tym dniu Bóg otwiera księgę, w której zapisuje nam odpowiednie przeznaczenie na dany rok. Dlatego na kartkach noworocznych składa się życzenie: "Obyś został przypisany na dobry rok!" Przygotowuje się różnorodne potrawy noworoczne a symbolem tego święta jest jabłko i miód. Kilka dni potem przychodzi właśnie dzień, kiedy Bóg w niebiosach ogłasza wyroki swoje - dzień ten nazywa się Jom Kipur - dosłownie znaczy to dzień straszny - inaczej nazywają go dniem pojednania - kiedy wszyscy powinni przebaczyć sobie urazy i winy wszelkie i pojednać się. W Jom Kipur odbywa się w synagodze kilku godzinne uroczyste nabożeństwo, kiedy to wszyscy odpuszczają sobie nawzajem urazy wszelkie, grzechy i proszą Boga również o odpuszczenie grzechów. Następnym w kolejności świętem jest święto Namiotów, po hebrajsku nosi nazwę Sukot, co odsłownie oznacza "szałasy" na pamiątkę, kiedy przodkowie Żydów mieszkali w szałasach na pustyni. Na osiem dni rodzina przenosi się do szałasu, postawionego na podwórku lub w ogrodzie i tam zjada posiłki a jeżeli pogoda i temperatura pozwalają niektórzy też śpią w namiotach. Oczywiści je się smakołyki specjalnie i tradycyjnie przygotowywane na to święto. Święto to przypada na połowę listopada a w tym czasie w Izraelu jest jeszcze całkiem ciepło. W grudniu przy końcu pierwszej połowy miesiąca przypada święto Chanuka, upamiętniające cud jaki wydarzył się w czasie powstania Machabeuszy w oswobodzonej od Syryjczyków Świątyni. Nazywają je też świętem świateł. W oknie stawia się wtedy chanukiję i w ciągu ośmiu kolejnych dni zapala kolejną świeczkę chanukową odmawiając odpowiednie modlitwy. W styczniu przypada mniej ważne święto Tu Biszwat - Święto sadzenia drzew, wtedy w Izraelu sadzi się w sadach młode drzewka. Dla Izraelczyka jest zaszczytem wielkim posadzić drzewo w Izraelu, Baarec Israel. W miesiącu marcu przypada wesołe święto Purim obchodzone na pamiątkę Estery, która uratowała swój naród od śmierci z rąk Hamana, zausznika króla perskiego Aszhewarosza. Jest to wesołe święto, ludzie przebierają się wymyślnie i tańczą na ulicach. Nazywają je izraelskim karnawałem. Przysmakiem jadanym w to święto są smaczne ciasteczka nadziewane słodkościami z makiem, tzw uszy Hamana. Kolejnym ważnym świętem jest Pesach - odpowiednik świąt Wielkanocnych. Swiętuję się w nich pamięć wyjścia Żydów z niewoli egipskiej. Odbywa się wtedy uroczysta kolacja rodzinna zwana wieczerzą Sederową. Wieczór Sederowy przebiega według ustalonych kolejno rytuałów odprawianych w ściśle ustalonym porządku. Oznaką Pesachu jest maca. Uczta pesachowa trwa do późnych godzin nocnych i towarzyszą jej złożone ceremoniały i specjalne potrawy. Szawuot to święto Tygodni, przypada 50 dni po Pesach i obchodzone jest na znak otrzymania Tory. Są wtedy odmawiane modlitwy i wierni studiują Torę. W to święto spożywa się jedynie potrawy mleczne. Lecz największym świętem w religii żydowskiej nie jest ani Rosz ha Szana, ani nawet Pesach lecz Szabat, który obchodzony jest co tydzień w każdą sobotę. Jest to święto szczególne - jego wyjątkowość polega między innymi na tym, że nie wiąże się z żadnym wydarzeniem odnoszącym się do dziejów narodu żydowskiego - wiąże się z wydarzeniem odnoszącym się do pana Boga samego. Wiecie z pewnością z lekcji religii, że pan Bóg stwarzał świat przez sześć dni a w siódmym dniu odpoczął. Ten siódmy dzień uświęcił na pamiątkę tego wydarzenia a dniem tym w religii żydowskiej jest właśnie sobota. Jest to święto Boga samego, to On je obchodzi na pamiątkę stworzenia świata i do świętowania w łaskawości swojej zaprasza też nas, byśmy razem z Nim uczestniczyli w tym Jego święcie. Dlatego Żydzi uważają, że jest to święto największe gdyż odnosi się do Boga. Szabat zaczyna się świętować wieczorem po zachodzie słońca w piątek a kończy w sobotę wieczorem również po zachodzie słońca. Święto Szabatu zaczyna się uroczystym zapaleniem świec szabatowych - ten zaszczyt przypada kobietom - zazwyczaj gospodyni domu odmawia modlitwę odpowiednią w języku hebrajskim i zapala dwie świece, poczym błogosławi wszystkich domowników życząc im miłego i radosnego Szabatu. Pozostali domownicy udają się na nabożeństwo do synagogi a po powrocie z nabożeństwa głowa rodziny - najczęściej bywa to ojciec lub syn najstarszy odmawia Kidusz, błogosławieństwo wina, czyli odmawia po hebrajsku modlitwę kiduszową; do modlitwy też należy obmycie rąk - a na koniec błogosławi dwie chały, dziękując tym Bogu za chleb, który właśnie owe dwie chały symbolizują. Po odmówieniu tych wszystkich modlitw i dokonaniu ceremonii błogosławieństw darów bożych, których symbolami są właśnie wino i chały dwie, cała rodzina zasiada do wieczerzy szabatowej. Po spożyciu wieczerzy odmawia się modlitwę dziękczynną do Boga za dary spożywane i za dobroć i łaskawość, jakie nam okazuje zapraszając nas to świętowania Szabatu razem z Nim. Tym kończy się uroczysta wieczerza szabatowa. Nie sposób dokładnie opowiedzieć o wszystkich świętach i ich przebiegu - są one obchodzone bardzo uroczyście, rodzinnie i towarzyszą im złożone obrządki.

 Baruch Szajnerman