Wyznawcy kultu B-ga jedynego, przez wiele lat rozproszeni i związani tylko luźnymi powiązaniami plemiennymi, skupieni byli wokół ośrodka kultu religijnego - "Tronu J-we", "Namiotu Spotkania" - przybytku mieszczącego Arke Przymierza. Był to namiot, wędrujący wraz z plemionami Izraela, który po podboju ziemi Kanaan umieszczony został w Szilo, potem Kiriat-Jearim.

Pierwszy król Izraela, Dawid, postanowił przenieść Arkę do Jerozolimy, do zbudowanego w tym celu przybytku-namiotu - Jerozolima miała stać się centrum zarówno politycznym, jak i religijnym nowego państwa. Dawid nie wzniósł jednak świątyni, bojąc się przepowiedni mówiącej, że Arka musi byś w przenośnym przybytku, a budowa świątyni pod patronatem króla byłoby zerwaniem z tradycją.

Jego następca, Salomon, był władcą innego rodzaju - typowo wschodni król, dużo energii poświęcił rozbudowie państwa i tworzeniu zewnętrznego wizerunku, widocznych dowodów potęgi królestwa. Podejmował wiele inicjatyw budowniczych, wśród których największą była budowa Świątyni w Jerozolimie. Zajął się tym tyryjski architekt, tworząc sanktuarium wedle ówczesnych bliskowschodnich wzorców.

Z przedsionka przechodziło się do "Miejsca świętego hekal" czyli głównego pomieszczenia świątyni, będącego prostokątną izbą oświetloną przez okna pod dachem; dalej było "Miejsce Święte Świętych debir" w formie sześcianu bez okien, w którym znajdowała się Arka. Budowę rozpoczęto w 4 roku rządów Salomona (ok. 959 przed erą wspólną), trwała 7 lat. Od momentu jej hucznego otwarcia stała się centrum wszelkich uroczystości religijnych judaizmu, celem pielgrzymek z całego ówczesnego świata.

Problemy wewnętrzne i zewnętrzne konflikty prowadziły do stopniowego osłabienia królestwa. Pozwoliło to w 605 roku przed erą wspólną na najazd Babilończyków na Izrael, zakończony całkowitą klęską Izraelitów. Zależni od okupanta Żydzi kilkukrotnie rozniecali zbrojne powstania; po kolejnym, w roku 587, nastąpiło wygnanie Żydów i zniszczenie Świątyni. Od tego czasu osłabiony, ale wciąż istniejący kult, skupiał się wokół pogorzeliska.

Jednak już pół wieku później na scenie politycznej Bliskiego Wschodu pojawił się nowy potężny aktor - Cyrus. Opanował on Babilon i stając na jego czele w roku 538 wydał edykt o odbudowie żydowskiej świątyni i przywróceniu kultu. Rozpoczęło się powracanie fal wygnańców żydowskich na teren Palestyny. Mimo poważnych problemów z pracami nad budową świątyni, w końcu zakończono ją ok. roku 520, pod przywództwem Zorobabela, stającego na czele drugiej fali powrotu z Babilonu. Niestety, w drugiej Świątyni nieobecna była Arka - centralny punkt kultu, największa świętość wyznawców judaizmu - która znikła wraz ze zniszczeniem świątyni Salomona. W roku 445 kolejna grupa pod wodzą Nehemiasza odbudowała murów Jerozolimy, dając początek nowej kolonizacji Palestyny przez Żydów.

Dalsze losy państwa żydowskiego to ciąg okupacji i wojen. Jednak zawsze nowa świątynia była centrum religijnym - a przez to i politycznym - Izraela

Przetrwała niezmieniona okres helleńskiej dominacji i początki okupacji rzymskiej. W roku 37 przed erą wspólną rządy w Palestynie, obwodzie wielkiego romańskiego imperium, objął Herod. Jego ambicją było przywrócenie Izraelowi i monarchii świetności sprzed kilkuset lat. W roku 22 ogłosił plan rozbudowy Świątyni, która odtąd miała przewyższać wspaniałością Świątynię salomonową. Po dwóch latach przygotowań rozpoczęto budowę, która trwała 18 miesięcy.

Podwojono powierzchnię Góry Świątynnej, powstał wielki dziedziniec otoczony portykami, połączony mostami z Górnym Miastem. Na jednym z końców dziedzińca znajdowało się sanktuarium o ok. 40% większe od salomonowego. Najbardziej dekoracyjne były wejścia, bramy, fasada zewnętrzna (Herod, nie należąc do rodu kapłańskiego, nie mógł wejść do Miejsca Świętego Świętych, więc nie zadbał o jego wyjątkowość). Świątynia widoczna była z oddali, błyszcząc złotem i kamieniami szlachetnym. Zewnętrzny mur i dziedziniec dostępne były dla wszystkich pielgrzymujących, trwał tam handel, przyjmowanie pieniędzy na ofiary itp. Wewnętrzny mur i drugi dziedziniec pod karą śmierci dostępne były tylko dla żydów Tu też znajdował się dziedziniec kobiet i wydzielone miejsca dla trędowatych i dla nazarejczyków, dalej dziedziniec izraelitów dla mężczyzn - żydów. Każdy kolejny dziedziniec wznosił się wyżej niż poprzedni, najwyżej zaś umieszczono dziedziniec kapłanów i miejsce składania ofiar, niedostępne, ale widoczne z całego obszaru świątyni.

Izraelici nie znosili jednak w pokorze i bez buntu obcego panowania. Po klęsce kolejnego powstania, rozpoczętego w 66 roku ery wspólnej, w roku 70, nastąpiło oblężenie, zdobycie i zrównanie z ziemią Jerozolimy - również Świątyni

Tym razem zniszczenie zostało uznane za ostateczne. Przez święte miasto przewijali się wyznawcy kilku religii, na terenie wzgórza świątynnego w VII/VIII wieku powstał wspaniały obiekt religijny islamu - meczet Al-Aqsa. Miejsce budzące największe tęsknoty Żydów, związane z wielowiekową historią narodu i państwa, będące dla nich nadal świętością - jest dla nich niedostępne.

Odbudowa Świątyni, o której mówiono po powstaniu w 1948 roku państwa Izrael, nie może mieć miejsce z wielu względów - religijnych, społecznych, politycznych. Jednak nadal Wzgórze i maleńki fragment muru pozostałego po sanktuarium to wielkie świętości, dotykające najgłębszych emocji w sercu każdego Żyda - nie tylko religijnego.

Dagmara Mańka

/za FŻP/