W 1993 r. w XIX-wiecznym budynku dawnego domu przedpogrzebowego na terenie nieistniejącego cmentarza żydowskiego w Lesznie utworzono Dział Judaistyczny Muzeum Okręgowego w Lesznie (przy Al. Jana Pawła II). Za tę inicjatywę, zrealizowaną z państwowych środków finansowych, muzeum otrzymało wówczas wyróżnienie Ministra Kultury i Sztuki jako Najciekawsze wydarzenie muzealne 1993 r.. Jeszcze w tym samym roku Związek Gmin Wyznaniowych Żydowskich Rzeczypospolitej Polskiej pisemnie wyraził zgodę na przejęcie dawnej synagogi w Lesznie i urządzenie w niej galerii malarstwa polskiego o tematyce wiejskiej.
Podjęto tam odpowiednie prace adaptacyjno–remontowe i konserwatorskie, które zostały zakończone w maju 2006 r. Od 1 stycznia 1999 r. w wyniku reformy administracyjnej kraju muzeum stało się instytucją podległą Sejmikowi Województwa Wielkopolskiego.
Muzeum Okręgowe w Lesznie dokłada starań o upowszechnianie kultury żydowskiej. Działania te nie ograniczają się tylko do dbania o materialne dziedzictwo pozostawione przez obywateli Leszna żydowskiego pochodzenia. Tematyka żydowska przewija się także poprzez wystawy czasowe organizowane w muzeum. W 2005 była to ekspozycja pt. Nasi bracia starsi - malarstwo, rysunek i grafika ze zbiorów Żydowskiego Instytutu Historycznego w Warszawie. W 2004 r. - swe grafiki i obrazy o tematyce żydowskiej wystawiała Lila Fijałkowska, absolwentka Moskiewskiej Akademii Sztuk Pięknych. Natomiast wystawa pt. Wielkopolscy rabini. W kręgu żydowskiej tradycji z 2002 r. przybliżała osiągnięcia myśli żydowskiej zarówno w dziedzinie dociekań filozoficznych, jak i teologicznych oraz historycznych.
Leszczyńska synagoga uznawana jest za najstarszą zachowaną bożnicę na terenie Wielkopolski. Znaczenie świątyni związane jest nie tylko z jej wiekiem, lecz wynika ono przede wszystkim z faktu, że była to główna synagoga najważniejszej gminy żydowskiej w Wielkopolsce w XVIII i I poł. XIX w. Leszno odebrało wówczas prymat pierwszeństwa podupadającej gminie poznańskiej. Przejawiało się to m.in. w uzależnieniu od kahału leszczyńskiego 36 żydowskich gmin wielkopolskich, zarówno pod względem finansowym, jak i organizacyjnym. Historia pod wieloma względami okazała się łaskawa dla tego znaczącego obiektu. Gdy w XIX w. bezustannie rozbierano stare żydowskie bożnice, zastępując je nowymi budynkami, leszczyńska synagoga ocalała ze względu na dobry stan techniczny. W 1905 r. zakończono przebudowę świątyni i w tej postaci obiekt przetrwał okres II wojny światowej, a także kolejne 50 lat w oczekiwaniu na adaptację. Do rejestru zabytków został wpisany dopiero w 1991 r. W 1993 r. rozpoczęto remont obiektu w celu przystosowania go na cele muzealne. Wydano na to około 2 miliony złotych. W 1999 r. remont został wstrzymany. Powodem były roszczenia własnościowe Zarządu Gminy Wyznaniowej Żydowskiej we Wrocławiu, zgłoszone na podstawie nowych przepisów uwłaszczeniowych z 1997 roku. Przez kilka lat trwał spór o to, kto ma być właścicielem synagogi. Ostatecznie Sejmik Województwa Wielkopolskiego zdecydował o wypłaceniu odszkodowania gminie żydowskiej, która ostatecznie zrzekła się prawa własności do obiektu.
Zaangażowanie zarówno merytoryczne jak i finansowe władz województwa doprowadziło do pomyślnego zakończenia remontu leszczyńskiej synagogi. Ten fakt z kolei otworzył nowy etap w życiu kulturalnym i społecznym miasta Leszna. Będąc administracyjnie częścią Muzeum Okręgowego w Lesznie synagoga daje możliwość lepszego eksponowania zbiorów podczas wystaw czasowych, a także pozwala z powodzeniem sprowadzać interesujące ekspozycje z całego kraju. Obiekt dzięki przestronnemu wnętrzu jest jednym z nielicznych w regionie, na bazie którego można prowadzić różnorodną działalność kulturalną: wystawienniczą, konferencyjną, szkoleniową, koncertową.
Synagoga stanowi w Wielkopolsce ogromną atrakcję. Dokonana w skali całego kraju waloryzacja synagog dała leszczyńskiemu obiektowi 11 na 12 możliwych punktów do zdobycia. Wyprzedziły ją tylko trzy podobne obiekty w: Tykocinie, Łęcznej oraz Krakowie. Na uwagę zasługuje również fakt, że nie zmieniając bryły zewnętrznej obiektu udało się zaadaptować przestrzeń służącą pierwotnie celom sakralnym na cele związane m.in. z działalnością muzealną i wystawienniczą.
Budynek dawnej synagogi został dostosowany do potrzeb współczesnego użytkownika. Jego struktura została zachowana, a funkcje rozszerzone. Przystosowane do potrzeb osób niepełnosprawnych zaplecze techniczne, sala koncertowa oraz pomniejsze pomieszczenia można z powodzeniem wykorzystać w celu organizowania imprez o zróżnicowanym charakterze. Umiejscowienie budynku w ramach leszczyńskiej starówki jest dodatkowym atutem, którego nie posiadają inne obiekty kulturalne w mieście. Po wyremontowaniu elewacji zewnętrznej dawna synagoga stała się najbardziej reprezentacyjnym budynkiem leszczyńskiej Starówki.
/zrodlo: Muzeum Okregowe w Lesznie/
|