W tym roku święto Pesach rozpoczyna  się wieczorem 30 marca i potrwa do 7 kwietnia. Jest świętem bardzo starym, opisanym w Torze (Biblii) i uważanym za jedno z najważniejszych w judaizmie. Mówi się o nim, że jest wielkim świętem wolności, ponieważ upamiętnia wyjście (Exodus) Żydów z niewoli egipskiej.

W czasie wędrówki do swojej Ziemi Obiecanej Żydzi uzyskali w pełni tożsamość jako naród związany niesłychanie ważkimi ideami: wiarą w jedynego Boga, przykazaniami natury etycznej i poczuciem wybraństwa.

Skąd ta nazwa? „Pesach” znaczy po hebrajsku „omiń”. Żydzi mieszkali w Egipcie paręset lat, ale kolejny władca postanowił uczynić z nich niewolników, których zmuszał do katorżniczej pracy. Mojżesz chciał wyprowadzić Żydów z Egiptu za zgodą faraona, co ten wreszcie im obiecał. Niestety, faraon nie dotrzymywał słowa i dlatego Bóg zaczął nękać Egipt plagami. Wszystkie były dotkliwe (np. plaga szarańczy czy plaga ciemności), ale najstraszniejsza była ostatnia – śmierć pierworodnych, ludzi i zwierząt. Mojżesz otrzymał od Boga wskazówkę, by Żydzi naznaczyli drzwi swoich domów krwią baranka tak, by Anioł Śmierci ominął ich domostwa i karał tylko Egipcjan. Dzięki temu żydowscy pierworodni nie zginęli.

Celebrowanie Pesach to skomplikowany i wymagający wielkiej dbałości o szczegóły obrządek. Co ciekawe, odbywa się nie w synagodze, tylko w domu i ma postać uroczystej kolacji zwanej sederem, w pierwszy wieczór święta. Poprzedza go jednak wiele przygotowań.

Przede wszystkim w całym domu nie może się ostać ani okruszyna chleba, gdyż oprócz zwykle obowiązujących zasad koszerności dodatkowo przez osiem dni Pesach nie wolno ani jeść, ani nawet posiadać produktów kwaśnych i podlegających fermentacji. Z pieczywa można jeść tylko macę, czyli cienkie podpłomyki (przaśniki) zagniecione z mąki pszennej i wody (przygotowanie ciasta na macę nie może trwać dłużej niż 18 minut). Czyni się tak dlatego, że uciekający z Egiptu Żydzi musieli w pośpiechu przygotować pieczywo na drogę i nie mogli czekać na jego wyrośniecie.

Zakaz ten pociąga za sobą konieczność bardzo gruntownych porządków. Wiosenne porządki to tradycja znana i w innych kulturach, ale czy którakolwiek z nich zna tak skuteczne psychologicznie uzasadnienie nieodzowności ich przeprowadzenia?

Dzieci też uczestniczą w sprzątaniu, zwykle dla tych mniejszych zostawia się specjalnie garstkę okruszków, by w przeddzień święta mogły je znaleźć i wraz z ojcem uroczyście spalić. Inne kwaśne produkty można symbolicznie sprzedać nieżydowskim sąsiadom. Zresztą każdy z rozlicznych rytuałów, nakazów i zakazów obowiązujących w Pesach ma wymiar symboliczny i nawiązuje do konkretnego wydarzenia z historii. Wszyscy powinni poczuć się tak, jakby sami przeżywali Exodus.

Seder (co znaczy po hebrajsku „porządek”) rzeczywiście przebiega według ściśle określonego porządku. Na stole znajdują się: trzy mace przykryte ozdobną serwetką (symbol struktury dawnej społeczności żydowskiej – kapłani, lewici, lud). Wśród sederowych potraw znaleźć się muszą gorzkie zioła (symbolizują smak łez Żydów w niewoli egipskiej); jajko pieczone posypane popiołem (jako symbol zbiorowego losu narodu oraz siły przetrwania); surówka z tartych jabłek z kruszonymi migdałami, orzechami i winem (powinna wyglądem przypominać glinę, z której żydowscy niewolnicy wyrabiali cegły); pieczony barani udziec (przypomina dawne ofiary w Świątyni), cztery kieliszki wina. Na środku stołu stoi duży kielich przeznaczony dla proroka Eliasza, który uważany jest za ducha opiekuńczego narodu izraelskiego.

W trakcie wieczerzy czyta się Hagadę na Pesach. Hagady bywają różne, nie jest to tekst liturgiczny, ale zasadniczo nie różnią się treścią. Cytatami z Biblii opowiadają o losie Żydów w Egipcie, decyzji opuszczenia tego kraju, dziesięciu plagach egipskich, cudach, jakie Bóg pozwalał czynić Mojżeszowi podczas ucieczki (chociaż w Hagadzie nie pada imię Mojżesza, by uniknąć przypisywania zasługi należnej tylko Bogu). W Hagadzie pojawia się wiele popularnych wątków ludowych, np. piosenka o koźlątku „Chad gadia”.

Podczas uczty wychyla się cztery kielichy wina dla upamiętnienia czterech zdań, którymi Bóg obiecuje Izraelitom wyzwolenie; krople wina ulewa się dziesięciokrotnie na pamiątkę dziesięciu plag. Jedno z najmłodszych dzieci zadaje pytania dotyczące znaczenia obrzędów Pesach, na które odpowiada głowa rodziny. Następnie biesiadnicy śpiewają hymny pochwalne Halel w wersji skróconej, by nie okazywać zbyt dużej radości, skoro tylu Egipcjan zginęło w falach Morza Czerwonego, gdy ścigali Żydów, oraz inne pieśni i piosenki. Seder kończy się późno w nocy. Zebrani życzą sobie wzajemnie „Następnego roku w Jerozolimie”, gdyż przez 2000 lat Żydom towarzyszyła tęsknota za tym miastem, a o powrocie do niego mogli jedynie marzyć.

Kaja Wieczorek/ ŻIH