Paradoksalnie, ta wielka starożytna cywilizacja odcisnęła swoje trwałe piętno na losach ludzkości nie tym, co głosiła (np. kult śmierci), ale tym, co było tych wartości zaprzeczeniem: skupieniem na życiu, na doczesności.

Kultura i cywilizacja egipska miały obsesję na punkcie śmierci i „istnienia po śmierci”. Ogrom piramid (monumentalnych grobowców, których budowa kosztowała tysiące istnień egipskich chłopów i niewolników, którymi, między innymi, byli właśnie Żydzi), wspaniałość komnat zmarłych władców w Dolinie Królów, doskonałość zachowania ciał zmarłych ludzi w postaci mumii – najlepiej świadczą o tym, jak bardzo ważna była śmierć i przejście do dalszego istnienia po życiu doczesnym dla tej największej religii politeistycznej, z którą zetknęli się Żydzi.

Tora kształtowała zupełnie nową religię, nowy światopogląd. Stawiały sobie one (między innymi) za zadanie odcięcie Żydów od kultury kraju, który opuszczali.

Oto trop rozumowania:

Położenie geograficzne Egiptu – delta Nilu —> coroczne wylewanie Nilu —> niezwykle dogodne warunki do rozwoju rolnictwa (żyzna ziemia, nawodnienie)—>Wielka obfitość zboża —> odkrycie przez Egipcjan sposobu pieczenia chleba z wykorzystaniem drożdży; produkcja chleba —> chleb w świecie starożytnym symbolizuje Egipt —>Z kolei Egipt symbolizuje zniewolenie —> ponieważ swój rozwój opiera w znacznym stopniu na niewolnictwie —>A także symbolizuje śmierć. Dowodami na rolę, jaką śmierć i jej kult odgrywały w kulturze Egiptu są zarówno piramidy

Zerwanie przez Hebrajczyków z Egiptem, ich Wyjście z Egiptu jest wyborem wolności nad zniewoleniem. A także wyborem przeciwieństwa śmierci, czyli wyborem życia.

[„Patrz, składam przed tobą dzisiaj życie i dobro, śmierć i zło” i „Świadczę się przed wami dzisiaj niebem i ziemią: życie i śmierć składam przed tobą, błogosławieństwo i przekleństwo; wybierz życie, abyś żył ty, i potomstwo twoje” – czytamy w Torze (Dewarim 30:15, 18)].

Życie – w rozumieniu judaizmu – oznacza zerwanie z niewolą, podjęcie ryzyka, wybór samodzielności, odpowiedzialności za swoje postępowanie, odwagi, oraz przyjęcia jasno określonych zasad moralnych, czyli zaakceptowanie Dziesięciu Przykazań (Oświadczeń) i całej Tory, bo przecież po Wyjściu z Egiptu, po 49 dniach wędrówki przez pustynię (7×7) Izraelici otrzymali Torę, a w niej system moralny i etyczny składający się z nakazów i zakazów, które uczyniły ich naprawdę wolnymi.

(grobowce) jak i mumie (przygotowanie ludzkich zwłok do dalszej podroży w krainie śmierci) —>.

 Symbolicznym zerwaniem z Egiptem jest zakaz spożywania i posiadania w okresie święta Pesach chleba i innych przetworów otrzymywanych z ziaren zbóż, czyli chamecu. Chamec – jak powiedzieliśmy – symbolizuje Egipt. Zerwanie z Egiptem dokonuje się od nowa i zostaje potwierdzone od tysięcy lat przez odszukanie i zniszczenie, spalenie lub sprzedanie wszystkich produktów ze zbóż.

Chamec to produkt z każdego z pięciu podstawowych zbóż: pszenicy, żyta, jęczmienia, orkiszu i owsa, który wszedł w kontakt z wodą na czas co najmniej 18 minut. Przyjmuje się, że w takim zbożu rozpoczął się już proces zakwaszania, ponieważ właśnie po 18 minutach w cieście powstałym z mieszanki mąki z wodą rozpoczyna się fermentacja. Chamec to także każdy produkt wytworzony z użyciem tych zbóż lub w którym jakiekolwiek z nich występuje choćby w minimalnych ilościach.

Czyli chamec to każdy rodzaj pieczywa i wszystko, w produkcji czego użyta została mąka z tych zbóż lub ich ziarna.

Jedyny wyjątek stanowi specjalnie przygotowana maca. Dlatego w czasie Pesach wolno spożywać – z wszelkich produktów mącznych i zbożowych – jedynie macę. Bo maca była pokarmem opuszczających Egipt uciekinierów. Tradycja głosi, że opuszczali Egipt w pośpiechu, więc nie mieli czasu na upieczenie chleba. Maca była także pokarmem ludzi najuboższych i zniewolonych – „chlebem niedoli”.

Judaizm uważa, że każdy człowiek ma potencjalną skłonność do arogancji, niesprawiedliwości, zarozumiałości, mściwości, zniewolenia innych. Cechy te charakteryzowały egipskich właścicieli niewolników i prześladowców ludu Izraela. Symbolizował je właśnie chamec – niezbędny do wytwarzania najpopularniejszego produktu egipskiego, którym był chleb – wynalazek cywilizacji egipskiej i symbol triumfu Egiptu nad resztą świata – robiony ze zbóż tak obficie zbieranych w starożytnym świecie wyłącznie w delcie Nilu i na równinach zalewanych jego wodami. Chleb był podstawowym i najbardziej „egipskim” pokarmem właścicieli niewolników, a więc chlebem ludzi złych.

Zauważmy istotną sprawę: stosowany przez Egipcjan proces fermentacji jest procesem „zepsucia” [coś, co ulega zakwaszeniu, uważane jest za zepsute]. Egipt wykorzystywał w produkcji chleba proces rozkładu materii organicznej, a jednocześnie budował swoją cywilizacyjną potęgę również na rozkładzie, na zepsuciu moralnym i duchowym. „Zakaz spożywania, a nawet posiadania chleba przez okres siedmiu dni święta Pesach – święta upamiętniającego wyjście z Egiptu, najważniejszego wydarzenia Tory po Kreacji Świata – był przede wszystkim symbolicznym odrzuceniem Egiptu”.

Odszukanie, zniszczenie, spalenie, sprzedanie i unieważnienie chamecu jest symbolicznym zerwaniem z wszystkim tym, co od ponad trzech tysięcy lat oznacza dla Żydów Egipt zarówno w wymiarze historycznym jak i – przede wszystkim – duchowym.

Dlatego od tysiącleci jest zwyczajem, że w okresie poprzedzającym święto Pesach należy starannie oczyścić dom z chamecu, po czym przeprowadzić jego wnikliwe poszukiwanie (bedikat chamec). Ten chamec, którego nie udało się znaleźć, należy uznać symbolicznie za unieważniony podczas ceremonii zwanej bitul chamec. Natomiast znalezione jego resztki – w tym kawałki i okruchy chleba – należy spalić w dniu 14 nisan około godziny 9 rano, podczas obrzędu biur chamec.

Ilustracja z „Hagady na Pesach” z okresu przed 1939 rokiem.

(opr. Paweł Jędrzejewski)