W dzienniku „Rzeczpospolita” Piotr Zychowicz przedstawia nową książkę Anthony’ego Polonsky’ego – pierwszy tom monumentalnej historii polskich Żydów „The Jews in Poland and Russia. 1350 – 1881”, który ukazał się nakładem brytyjskiego wydawnictwa Littman.

Kolejne dwa tomy, opisujące wydarzenia lat 1881–1914 oraz 1914 – 2005, mają się ukazać w czerwcu 2010 i październiku 2011 roku. W przygotowaniu jest również skrócona, jednotomowa wersja, przeznaczona dla szerszej rzeszy czytelników. Całość jest dziełem jego życia, owocem dwóch dekad badań. Jest to również największa, najgłębsza synteza dziejów polskich i rosyjskich Żydów od czasu fundamentalnych dzieł Szymona Dubnowa i Majera Bałabana.

– Moim zdaniem rzeczywistość nie była czarno-biała. W swojej pracy staram się ukazać złożoność problemu, odrzucić wszelkie uproszczenia. Z jednej strony chcę przedstawić to, że Żydzi stworzyli w Polsce wspaniałą, żywotną kulturę, że kwitło tu ich życie religijne i społeczne, ale z drugiej strony pragnę ukazać, że istniały również silne napięcia, do jakich musiało dojść w tym wieloetnicznym, wielokulturowym tyglu, jakim była Rzeczpospolita – mówi prof. Antony Polonsky.

Jak pisze Zychowicz, jego zdaniem wielu żydowskich historyków popełnia błąd, skupiając się wyłącznie na opisywaniu Żydów, odseparowując ich całkowicie od Polaków i innych narodów. – W efekcie powstaje wykrzywiony obraz, w którym Żydzi jawią się jako Indianie otoczeni wysokimi górami. Okoliczna ludność stanowi dla nich tylko tło. Określa się ją jako przyjazną, wrogą lub neutralną i na tym się kończy jej przedstawianie. To poważny błąd. Te dwa światy, żydowski i polski, wzajemnie się przenikały, zazębiały. Żeby zrozumieć Żydów, trzeba zrozumieć Polaków. Żeby zrozumieć historię Żydów, trzeba zrozumieć historię Polski – tłumaczy. I ilustruje to nazwiskami: Antoni Słonimski, Julian Tuwim, Brunon Schulz, Bolesław Leśmian.

– Jeżeli opisuje się świat żydowski w całkowitej separacji od świata zewnętrznego, jeżeli są to dwa całkowicie odrębne byty, to jak umiejscowić tych ludzi? Jak opisać wspaniałe efekty polsko-żydowskiej koegzystencji, jeżeli koegzystencję tę uważa się za coś nieważnego? Słowa „Polak” i „Żyd” nawzajem się nie wykluczają. Znam wielu ludzi, którzy uważają się i za Polaków, i za Żydów jednocześnie – twierdzi prof. Polonsky.

Sam Antony Polonsky, mimo, że urodził się w RPA, ma rodzinne korzenie sięgające Wielkiego Księstwa Litewskiego. Za młodu Polonsky działał w opozycji zwalczającej apartheid, o silnie komunizującym profilu. W 1964 roku przyjechał do Polski studiować na UW w ramach wymiany akademickiej.

– Pobyt w PRL sprowadził mnie na ziemię. Zobaczyłem, że komunizm to nie tylko zniewolenie człowieka, ale także system wyjątkowo nierentowny. Do budynku, w którym mieszkałem w Warszawie, co pewien czas przyjeżdżała baba z cielęciną. Zdobycie mięsa w legalny sposób było właściwie niemożliwe. Z komunistycznych sympatii wyleczył mnie więc sam komunizm. Moje poglądy zmieniły się o 180 stopni. Rozwiały się wszelkie iluzje – wspomina w rozmowie z Piotrem Zychowiczem.

Do Polski przyjeżdżał jednak regularnie. Szybko nauczył się języka, pisał artykuły i książki o II RP – o marszałku Piłsudskim, o polskim parlamentaryzmie, zainteresował się także polskimi Żydami. Utrzymywał kontakty z opozycjonistami, w okresie „Solidarności” wspierał walkę z komunizmem. Jednocześnie wykładał na prestiżowych uniwersytetach po obu stronach Atlantyku.

W 1986 roku Polonsky zaczął wydawać pismo „Polin” poświęcone historii polskich Żydów i ich relacjom z sąsiadami. Publikowali w nim najwybitniejsi polscy i żydowscy badacze, wkrótce stało się ono jednym z najważniejszych tego typu pism. Do dziś ukazały się 22 woluminy tego periodyku. Polonsky stanął na czele Instytutu Studiów Polsko-Żydowskich na Oxfordzie i Amerykańskiego Stowarzyszenia Studiów Polsko-Żydowskich. Jest też Wydawcą Biblioteki Świadectw HolokaustuW 1999 roku otrzymał Krzyż Kawalerski Orderu Zasługi RP, a w 2010 – doktorat honorowy Uniwersytetu Warszawskiego.
 

Na podstawie: Piotr Zychowicz, Polscy Żydzi nie byli Indianami, "Rzeczpospolita" 17 VI 2010.