Wydana nakładem Fundacji Tres publikacja Do zobaczenia za rok w Jerozolimie - deportacje polskich Żydów w 1938 r. z Niemiec do Zbąszynia, nie jest wyłącznie opracowaniem historycznym. Książka ta, to rodzaj hołdu złożonego mieszkańcom Zbąszynia, miejsce przywracania zapomnianych historii osobistych i podroż w przeszłość widzianą oczami świadków

Zbąszyń to niewielkie, kilkutysięczne miasteczko w województwie wielkopolskim. Swą XX wieczną historią wpisuje się ono jednak na trwałe w skomplikowane dzieje polsko-żydowskich relacji. Wydana nakładem Fundacji Tres publikacja Do zobaczenia za rok w Jerozolimie - deportacje polskich Żydów w 1938 r. z Niemiec do Zbąszynia przedstawia historię tzw. „Polenaktion”. Problematykę tę w latach 90. podjął w swych badaniach prof. Jerzy Tomaszewski - wybitny znawca historii Żydów polskich. Ich rezultatem była wydana nakładem PWN książka Preludium zagłady. Wygnanie Żydów polskich z Niemiec w 1938 r.

Do zobaczenia za rok w Jerozolimie, której jednym ze współautorów jest warszawski historyk, to ukoronowanie polsko-izraelskiego projektu filmowo-fotograficznego: Zbąszyń 1938, zrealizowanego w 2008 r., w 70. rocznicę deportacji. Recenzowana pozycja nie jest wyłącznie opracowaniem historycznym. Jest ona rodzajem hołdu oddanego mieszkańcom Zbąszynia, miejscem przywracania zapomnianych historii osobistych i podrożą w przeszłość widzianą oczami świadków.

Książka podzielona jest na cztery części. Na pierwszą, ukazującą szeroki kontekst historyczny omawianych w pracy wydarzeń, składają się teksty cenionych historyków dziejów najnowszych. Dr Rafał Witkowski  - pracownik Instytutu Historii Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, nakreśla m.in. dzieje Żydów w Wielkopolsce w okresie II RP, zaś dr hab. Krzysztof Rzepa - profesor tej samej uczelni – opisuje losy Żydów zbąszyńskich począwszy od czasów najdawniejszych.  Prof. Jerzy Tomaszewski koncentruje się natomiast na opisie wysiedleń i deportacji z 1938 roku. Ukazując kontekst polityczny wydarzeń wskazuje zarówno na jawnie antysemickie postawy władz centralnych jak i na zachowania społeczne. Mieszkańcy miasteczka, które, jak wiele innych miejscowości w okresie międzywojennym, zdominowane było przez myśl endecką i hasła antysemickie, nagle na widok tysięcy Żydów wygnanych z terenów Niemiec zaczynają im pomagać. „(...) jestem przekonany, że mieszkańcy Zbąszynia ratowali wówczas honor Polaków” twierdzi Jerzy Tomaszewski, jest to być może najtrafniejsza ocena wydarzeń, które rozegrały się w Zbąszyniu w październiku 1938 roku. Autorami pomieszczonych w publikacji artykułów są także badacze zagraniczni. Gertrud Pichan (Freie Universität w Berlinie) przedstawia historię Zbąszynia, na przykładzie rodziny Shiffmanów. Dr Bonnie M. Harris (University of California Santa Barbara), na podstawie odnalezionego pamiętnika odtwarza losy kantora Josepha Cysnera. Pierwszą cześć opracowania zamyka tekst dr Witolda W. Mędykowskiego (Yad Vashem, Jerozolima)

W kolejnych dwóch częściach książki zawarte zostały materiały źródłowe. Składają się na nie zarówno dokumenty, wśród których znajdują się pisma urzędowe, telegramy i podania opatrzone krótkimi opisami i komentarzami, oraz wspomnienia osób deportowanych: Ottilie Rimpel i Williego Najmana. W tej części zamieszczona została również korespondencja Wojciecha Olejniczaka z Georgem Hastingsem - synem deportowanej z Niemiec do Zbąszynia Evy Szurek

W ostatniej części zatytułowanej Upamiętnienie zebrane zostały teksty autorstwa pozostałych uczestników projektu – artystów, fotografików - Erwina Schenkelbacha, Sabine Wűrch, Lothara Quinkensteina i Wojciecha Olejniczaka, założyciela Fundacji Tres. Ta część to osobiste refleksje dotyczące pracy przy projekcie i procesu upamiętniania..

Do zobaczenia za rok w Jerozolimie – deportacje polskich Żydów w 1938 roku z Niemiec do Zbąszynia jest pozycją dwujęzyczną (polsko-angielską). Na uwagę zasługuje wizualna strona recenzowanej publikacji. Tekstom towarzyszy bogaty materiał ilustracyjny, współgrający z treścią i silnie oddziałujący na emocje czytelnika. Warto podkreślić, iż ważnym uzupełnieniem ksiązki jest także strona internetowa projektu www.zbaszyn1938.pl. w ramach której uruchomione zostało Otwarte Archiwum, gromadzące kolejne materiały i źródła, które nie miały już szansy znaleźć się w publikacji: Chcemy by zasoby tego archiwum pozwoliły wszystkim lepiej zrozumieć tamten czas. Sądzimy, że świat i sam Zbąszyń pełen jest jeszcze nieznanych wspomnień i pamiątek o wydarzeniach roku 1938 roku – piszą jego twórcy. Proces upamiętniania wydarzeń 1938 r. wciąż zatem trwa.

G. Sz.

/źródło: polishhistory.pl/