Świecki humanizm żydowski - czy świecki judaizm humanistyczny - istnieje od dawna. Wywodzi się z żydowskiego oświecenia, które rozpoczęło się dwieście lat temu i miało ogromne znaczenie dla rozwoju światopoglądu racjonalistycznego. Racjonalne widzenie świata brało swój początek w świeckiej szkole żydowskiej, podążającej za zdobyczami haskali, aby potem radykalnie zmieniać sposób myślenia mas żydowskich. Na nowy światopogląd wywierał wpływ wypowiadający się w języku jidysz XIX i XX-wieczny nacjonalizm żydowski, który często głosił hasła zarówno socjalizmu, jak i rewolucji jako drogi, która miała zaoszczędzić Żydom niedostatku i upokorzeń. Nie bez wpływu pozostawał tu ruch syjonistyczny, który dążył do powstrzymania tych postaw społeczno-politycznych, które uznawał za bierne, a które znajdowały dla siebie uzasadnienie w religii, oraz do stworzenia nowego typu Żyda w nowym państwie.

Od samego początku świecki humanizm żydowski doświadczał problemów, z których wiele do dziś nie zostało rozwiązanych. Powszechnie stosowana definicja narodu żydowskiego jako narodu religijnego jest problematyczna dla wielu Żydów, którzy nie mogą poradzić sobie z faktem, że są zarówno Żydami, jak i osobami niereligijnymi.

Żydowski ruch świecki, jeśli oznaczał bunt przeciwko tradycji religijnej, akcentował to, w co świeccy Żydzi nie wierzyli, opierając się wszelkim formom organizacyjnym, które przypominały instytucje religijne. Żydzi świeccy przedstawiani byli jako niewierzący, podczas gdy ich przeciwnicy występowali z mocnej pozycji wierzących.

Istnieje wiele nieporozumień w świeckim świecie żydowskim w zakresie różnych spraw. Niektórzy Żydzi świeccy są syjonistami, inni są anty-syjonistami. Niektórzy są socjalistami, inni chcą wolnej przedsiębiorczości. Jedni są za jidysz, drudzy za hebrajskim. Jedni są zainteresowani rozwojem jedynie własnej tożsamości, drudzy chcą rozwijać filozofię życia. Kilka dziesięcioleci temu żydowska świecka lewica podzieliła się na frakcje anarchistów, komunistów, bundystów i syjonistów, i narosła między nimi nienawiść większa nawet niż do wspólnych wrogów.

Zarówno w Izraelu, jak i w Ameryce żydowska świeckość miała wiele wspólnego z rewolucyjną ideologią socjalizmu. Entuzjazm wobec socjalizmu stał się świeckim substytutem religii. Kiedy fascynacja nim zaczęła słabnąć, ruch świecki z racji swych historycznych powiązań z socjalizmem (nie zawsze zresztą występujących) również podupadł. Wielu świeckich Żydów niechętnie utożsamia się dzisiaj z ruchem świeckim właśnie ze względu na te dawne skojarzenia.

Świecki świat żydowski cierpi z powodu rozbicia organizacyjnego, pogłębiającego się na tle wewnętrznych dysput. Kongres Świeckich Organizacji Żydowskich, Stowarzyszenie Judaizmu Humanistycznego i inne - wszystkie one prezentują odmiany tej samej żydowskiej alternatywy. Kapitał, będący wynikiem organizacyjnych podziałów, wydaje się jednak tak bardzo zróżnicowany, że różnice te utrudniają wewnętrzny dialog.

Tożsamość żydowska

Jaka jest natura żydowskiej tożsamości?

Nie ma drugiego takiego narodu, który rozmyślałby nad własną tożsamością tyle, co Żydzi: Czy jesteśmy narodem? Czy grupą etniczną? Czy może rasą? Czy religią?

W Stanach Zjednoczonych Żydzi najchętniej określają się jako grupa religijna. Jednak takie samookreślanie się jest kłopotliwe dla Żydów świeckich. Czy istnieje dla nich jakieś inne wyjście?

Co to jest żydowska tożsamość?


YEHUDA BAUER

Przewodniczący Stowarzyszenia Świeckiego Judaizmu Humanistycznego w Izraelu; Dyrektor Instytutu Świeckiego Judaizmu Humanistycznego; Profesor historii Uniwersytetu Hebrajskiego w Jerozolimie, Dyrektor Centrum Studiów nad Holocaustem oraz Centrum Studiów nad Antysemityzmem. Członek kibucu Merhavia.

Żydowska tożsamość jest dla mnie historycznie rozwiniętą koncepcją, wyrażającą wspólne idee, jakkolwiek są one subiektywnie interpretowane. Oznacza ona przynależność do najstarszej, przetrwałej do dzisiaj kultury na świecie, wraz z jej ogromnym zapleczem mądrości, folklorem, pięknem - wraz ze zdecydowanie mniej chlubnymi częściami tego bagażu. Odziedziczyłem odpowiedzialność za ten szczególny bagaż i chcę go nieść. Żydowska tożsamość oznacza odpowiedzialność nie tylko za przeszłość, ale także za teraźniejszość. Ponoszę - mam nadzieję, że wraz z innymi - odpowiedzialność za naród żydowski całego świata, dzielę wspólną teraźniejszość zbudowaną na przeszłości, spoglądając w przyszłość. Nie ma jednej uniwersalnej tożsamości, ponieważ ludzie są "produktami" poszczególnych społeczeństw. Prawdziwy uniwersalizm jest wzajemną akceptacją różnic między społecznościami. Dlatego chcę rozwijać własną szczególną żydowską tożsamość. To oznacza, że przyjmuję tradycję i dziedzictwo przeszłości i rozwijam je - zgodnie z własnym rozumieniem - stosownie do potrzeb moich czasów. Tożsamość jest tożsamością grupową, ale wewnątrz grupowej tożsamości powinny wyrażać się jednostki. Nie przyjmuję dyktatu ani jednostki ani grupy, ale oczekuję wzajemnego dostosowania się na pluralistycznych podstawach.

JOSEPH CHUMAN
Lider Stowarzyszenia Etyki Hrabstwa Bergen w New Jersey.

Żydowska tożsamość jest właściwością każdego człowieka zrodzonego z przynajmniej jednego rodzica żydowskiego (albo będącego po konwersji na judaizm); każdego, kto sam czuje się Żydem lub Żydówką. To poczucie jest tożsame z uczuciem serdeczności czy bliskości względem narodu żydowskiego, jego historii, religii, moralnych i kulturalnych wartości i symboli, czy tego, co uważa się za szczególnie żydowski los.

Jak z tego wynika, co najmniej od czasów oświecenia (zarówno zachodniego, jak i haskali), jest rzeczą faktycznie niemożliwą zdefiniowanie żydowskiej tożsamości, brak bowiem ogólnie uznanych i obiektywnych kryteriów (z wyjątkiem rodzicielstwa). Wpływ nowoczesności i upadek jednolitych społeczności religijnych doprowadziły do podziałów i zróżnicowań w żydowskim świecie, a ten pluralizm stał się jego charakterystyczną cechą i bez wątpienia nią pozostanie.

MORRIS SCHAPES
Redaktor pisma "Jewish Currents".

O żydowskiej tożsamości decydują przede wszystkim narodziny w rodzinie żydowskiej, w której jest jeden rodzic lub dwoje rodziców żydowskich. Rodzina mniej lub bardziej sprzyja gromadzeniu żydowskiego doświadczenia. Stopień świadomości bycia Żydem zależy od skali tego ostatniego. Edukacja może poszerzać zakres doświadczenia żydowskiego, również poprzez studiowanie żydowskiej historii. Wzrost świadomości jest ważną częścią żydowskiej edukacji. Podstawą jest tożsamość etniczna.

Żydowską tożsamość nie etniczną można wypracować poprzez wstąpienie do żydowskiej społeczności, religijnej czy świeckiej. Rudolf Rocker, nie żydowski redaktor żydowskiej gazety anarchistycznej w Anglii, jest przykładem osoby wstępującej do żydowskiej społeczności świeckiej.

JULIUS SCHATZ
V-ce Przewodniczący Krajowej Rady Sztuki w Życiu Żydowskim.

Żydowska tożsamość jest wielobarwną tkaniną, liczącą tysiące lat historii, paloną na stosach i w piecach, przechowywaną z namaszczeniem i zdobioną przez pokolenia tych, którzy przetrwali. We współczesnym społeczeństwie może wyrażać się różnie, począwszy od akceptacji żydowskiego urodzenia, aż do najintensywniejszej radości czerpanej z religii czy poprzez powrót do ziemi Izraela.

AVRAHAM SCHENKER
Przedstawiciel Agencji Żydowskiej.

Dla mnie punktem wyjścia jest naród żydowski w teraźniejszości, przeszłości i przyszłości. Żydowska tożsamość bierze swój początek w teraźniejszości, szuka pożywki i zrozumienia w przeszłości i określa swoją drogę do przyszłości. Zaczyna się w indywidualnej bądź grupowej teraźniejszości i potrzebuje aktu woli aby móc zarówno cofnąć się do przeszłości, do żydowskiej historii, żydowskiej twórczości kulturowej, dokonań, jak i zwrócić się ku przyszłości, wraz z niepewnością, możliwościami i wieloznacznością, jaką ze sobą niesie.

Żydowska tożsamość w tym znaczeniu oznacza poczucie przynależności do narodu żydowskiego, poczucie bycia częścią historycznego i żywotnego strumienia oraz przyjęcie odpowiedzialności, z jaką ta przynależność się wiąże.

SHERWIN WINE
Rabin Synagogi Birmingham; Współtwórca Stowarzyszenia Judaizmu Humanistycznego; Dyrektor Konferencji Liderów Żydów Humanistycznych i Świeckich; Przewodniczący Północnoamerykańskiego Komitetu Humanistycznego.

Żydowska tożsamość jest najpierw tożsamością narodową i etniczną. W oczach Żydów najbardziej współczesnych oraz nie-Żydów wciąż taką pozostaje. Żydowską tożsamość narodową wzmacniają pamięć historyczna, antysemityzm oraz zasady czerpane z tradycyjnej literatury religijnej. W Torze Żydzi nie są wcale religijnym bractwem, związanym wspólnymi teologicznymi przekonaniami. Są semicką plemienną federacją, wyznającą różnorodne i sprzeczne wierzenia.

Jak historia żydowska długa, Żydzi zawsze postrzegali siebie samych jako społeczność narodową na wygnaniu, różniącą się od innych nie tyle wyznaniem religijnym, co przede wszystkim językiem i etniczną wyłącznością.

We współczesnym żydowskim świeckim świecie tożsamość narodowa napotyka na dwie zasadnicze trudności. Pierwsza z nich to rozdarcie pomiędzy terytorialną ojczyzną a własnym narodem. (Jak być jednocześnie lojalnym obywatelem angielskim i członkiem narodu żydowskiego?) Druga to taktyka obronna Żydów reformowanych, którzy odrzucają koncepcję narodową i formułują definicję Żydów jako wyznawców religii. (Ja zatem można być Żydem nie wierząc w Boga?)

Obie te sprzeczności urastają do rangi dyskomfortu, z którym boryka się wielu Żydów, podobnie zresztą, jak i wielu antysemitów. Jego przyczyną jest fakt, że Żydzi są "narodem międzynarodowym", z terytorialnym centrum w Izraelu, ale też z rozległą diasporą.

Ludzie, którzy przechodzą na judaizm, nie "nawracają się" na jakieś teologiczne stanowisko, tylko są "adoptowani" do historycznego narodu.

RUTH FELDMAN
Autorka "What Ever Happened to the Quiz Ki ds?"; Redaktor pisma "Humanistic Judaism".

Jeszcze nikt nie znalazł pełnej i satysfakcjonującej odpowiedzi na pytanie: "Kto jest Żydem?" i szczerze mówiąc, uważam te starania za nieco irytujące. Żydzi są prawdopodobnie jedynym narodem na świecie, który tyle czasu spędza na rozmyślaniu, czy i z racji jakiej nieuchwytnej zasady jesteśmy tym, kim jesteśmy. Ryzykując, że może to zostać źle zrozumiane, skłonna jestem porównać żydostwo do nieprzyzwoitości - czegoś, co trudno zdefiniować, ale kiedy się z tym spotykamy, wiemy, że to jest to.

Żydowska tożsamość jest rodzinno-historyczno-kulturową więzią, która może, ale nie musi być więzią religijno-duchową. Parafrazując Szekspira, niektórzy z nas rodzą się Żydami, niektórzy wybierają żydowskość, a niektórzy (zwłaszcza ci z pierwszej grupy) zostali w tę żydowskość zaszeregowani. Żydowską tożsamość można zmierzyć kryteriami obiektywnymi (w odniesieniu do nie-Żydów lub z punktu widzenia nie-Żydów) lub subiektywnymi (jeśli ktoś po prostu stwierdza, że jest Żydem). Ktoś, kto urodził się w rodzinie żydowskiej, a nie ma żadnych religijnych przekonań ani nie podtrzymuje tradycji judaizmu, i tak będzie przez większość uważany za Żyda. Jeżeli ta sama osoba wyzna wiarę w boskość Jezusa Chrystusa, prawdopodobnie dłużej nie będzie uważała się za Żyda - a na pewno nie będzie uważana za Żyda przez innych.



Na podst.: The Secular Jewish Alternative
Edited by Sherwin T. Wine
Leadership Conference of secular and humanistic Jews 1985, revised 1989

Przekład z j. angielskiego - Katarzyna Gradkowska

(C) Centrum Edukacyjne Kultury Żydowskiej w Warszawie (Joint)\

/za jewish.org.pl/