Powstanie monoteizmu i jego znaczenie dla wiary człowieka

Zanim ludzkość doszła do wyznawania wiary monoteistycznej przeszła różne fazy rozwoju religii, od wierzeń najpierwotniejszych, poprzez wyższe stopnie aż ostatecznie do formy religii najwyższej, do monoteizmu, określającej istotę Boga jedynego jasno i jednoznacznie. Pierwotne istoty praludzkie były niezdolne do wyznawania jakiejkolwiek wiary ze względy na niski stopień rozwoju umysłowego. Tak homo habilis jak i homo erectus nie byli jeszcze istotami w pełni ludzkimi a ich odczucia duchowe pozostawały na poziomie nieco wyższym jedynie od odczuć zwierząt pozostałych. I dopiero po pojawieniu się na arenie dziejów gatunku naszego, homo sapiens czyli człowieka myślącego możliwym było zaistnienie wiary w pojęcia i zjawiska nadprzyrodzone

Przed tym jednak w umysłowości pierwszych ludzi dojść musiało do przebudzenia intelektualnego, kiedy to człowiek pierwotny zdołał niejako wyodrębnić osobowość swoją własną z otoczenia i dokonać samookreślenia. Człowiek pierwotny potrafił w początkach swego istnienia stwierdzić co jest złe i groźne dla niego, czego i kiedy unikać powinien i co szkodzi mu w życiu jego. A dopiero gdy był już w stanie zadać sobie pytanie "dlaczego" - dlaczego ta rzecz jest dla niego niebezpieczna a tamta przeciwnie, jest przyjemna i służy mu, dlaczego to zjawisko lub rzecz jest miła i budząca uczucie zadowolenia a druga budzi w nim odrazę i wstręt - wtedy dopiero możemy powiedzieć, że ludzkość uczyniła krok pierwszy do przebudzenia intelektualnego. Mówię tutaj obszerniej nieco o tych sprawach ponieważ w tym stanie rozwoju duchowego będąc dopiero mógł człowiek być zdolny do pojmowania rzeczy i spraw abstrakcyjnych, wyodrębnionych i nie mających powiązania bezpośredniego z rzeczą cielesną i czasem. W przeżyciach człowieka pojawiły się odczucia duchowe, mające związek z duchową stroną jego osobowości. I wtedy to w życiu człowieka pojawić mogły się wierzenia. Znaczna część uczonych przyjmuje, że najstarszą postacią wiary w dziejach ludzkości był kult przodków. Pojawił się on bardzo dawno, przypuszcza się, że już uprawiany był przez pierwszych przedstawicieli naszego gatunku, przez człowieka Kroamniońskiego, w czasach z przed około 50 tysięcy lat temu co najmniej. Wtedy to zaczęto stosować w stosunku do pewnych osób z gromady pierwotnych łowców pochówki, formę szczególnego wyróżnienia jednego z członków gromady. Mógł to być jakiś łowca wyjątkowy, od którego w stopniu znacznym zależał byt gromady. Po śmierci gromada w dalszym stopniu chcąc zapewnić sobie jego opiekę troszczyła się o miejsce jego pochówku. Pozostałością są dziś nasze zaduszki. Pojawił się potem w wierzeniach totemizm, czyli kult niektórych zwierząt. Uznając pewne zwierzęta za silniejsze od człowieka, pewne gromady dochodziły do przekonania, że oddając cześć temu zwierzęciu zapewnią sobie opiekę i pomoc z ich strony. Pozostałością tej formy kultu religijnego są dzisiaj herby. Również moc czarodziejską przypisywano wtedy i rzeczom pewnym, tym wyróżniającym się od innych, kolorowym kamykom, przedmiotom rzadkim albo wyróżniającym się swoistym kształtem. Wtedy to zaczęto nosić ozdoby, które w okresie początkowym miały moc czarodziejską. A od tego rodzaju wierzeń krok jedynie do przypisywania zdolności i mocy cudownej takim rzeczom jak skały, drzewa, pagórki, czy zagajniki - na koniec lasy całe, góry, doliny, rzeki i jeziora. Tego rodzaju wierzenia noszą nazwę animizmu - przypisywano duszę nie tylko istotom żywym ale niemal rzeczom wszelkim. Namnożyło się wtedy mnóstwo duchów, bożków, skrzatów i zjaw przeróżnych; tak doszło do powstania religii politeistycznych. W okresie początkowym panował w politeiźmie rzeczywiście męt i zamęt - wielu bożków miało te same przymioty i rządziło za pomocą takich samych mocy - co musiało sprawiać wyznawcom wiele kłopotów, bo dochodziło do tego, że nie wiedziano do jakiego bożka należy się zwrócić z prośbami w danej sprawie. Koniecznym było zrobienie porządku, usystematyzowania pewnego. Toteż religie politeistyczne klasyczne znamionują się hierarchizacją władzy i jej podziałem na dziedziny poszczególne. Taką budowę zachowuje hinduizm, jego trójca bóstw zwana Trimurti ma układ hierarchiczny a sama władza podzielona jest i wyodrębniona dla każdego z trzech najwyższych bóstw. W wierzeniach politeistycznych, na wzór stosunków międzyludzkich wszyscy bogowie obdarzeni są zakresem władz sobie jedynie należnych, ale ponad wszystkimi postawiony jest bóg najwyższy, którego zadaniem jest niejako czuwanie nad podległymi mu bóstwami i pilnowanie ich w należytym wypełnianiu obowiązków swoich. Dla odróżnienia owego bóstwa najwyższego zaczęto mu przypisywać przymioty coraz to wyższe i coraz szersze - w końcu uznano, że jest on jednocześnie i wszechwiedzący jak i wszechmocny - jednym słowem nie posiada ograniczeń w mocy swojej. Tym sposobem wprawdzie dokonano wyróżnienia szczególnego dla owego bóstwa najwyższego w hierarchii ale doprowadziło to do... końca politeizmu. Znalazł się bowiem człowiek, który doszedł do wniosku, że jeżeli bóstwo najwyższe jest i wszechwładne, i wszechmocne, i również wszechwiedzące to zbyteczni są mu pozostali wszyscy bogowie, ponieważ na mocy przymiotów swoich on sam może władać światem całym i ludzkością. Politeizm ludzkość wyznawała przez lat tysiące - lecz wraz z narodzeniem pewnego człowieka nastąpił przełom wielki w dziejach religii i ludzkości, pojawiła się wiara nowa - monoteizm czyli jedynobóstwo. Człowiekiem tym, który dokonał tego przełomu w religii był Abraham. Urodził się w dawnej Mezopotamii w mieście Ur, dziś jest to południowy Irak .Ojcem jego był człowiek imieniem Terach i był wyznawcą politeizmu wraz z całą rodziną swoją. Cała ludzkość ówczesna wyznawała różne odmiany religii politeistycznej; Abraham w pierwszym okresie życia swojego był więc wyznawcą politeizmu. Tradycja żydowska podaje, że pewnej nocy we śnie przyszedł do Abrahama sam Bóg i nakazał mu by odrzucił wiarę w wielobóstwo a od tego czasu przyjął wiarę w Boga Jedynego. Abraham usłuchał Boga i kiedy rano zbudził się pałką potłukł posążki wszystkich bożków, które stały na domowym ołtarzyku jego ojca Terach a zaskoczonej rodzinie powiedział, że od tej chwili wyznaje wiarę tylko w Boga Jedynego. Ojciec i cała rodzina starali się odwieść go od tego postanowienia lecz Abraham nie dał się przekonać. W końcu rodzina wyrzekła się go; i znów w nocy we śnie ukazał się mu Bóg i powiedział do niego: "Lech lecha" - czyli "idź do siebie" - i wskazał mu krainę Kanaan, gdzie miał zamieszkać z woli Boga. Abraham, posłuszny woli Pana wziął cały dobytek swój, żonę swoją Sarę, całą służbę swoją i udał się do krainy Kanaan, którą wyznaczył mu Pan. Abraham jest praojcem narodu żydowskiego, którego Żydzi w dowód czci i pamięci nazywają Avraham avinu, czyli Abraham ojciec nasz. Naród żydowski jest jedynym wyznawcą judaizmu, pierwszej religii monoteistycznej, którą onegdaj przyjął Abraham - i pozostawał wierny tej wierze przez cały okres dziejów swoich aż do dnia dzisiejszego. Dziś istnieją trzy wielkie religie monoteistyczne na świecie: chrześcijaństwo, islam i judaizm a wyznaje je większa część ludzkości świata.

Baruch Szajnerman