29 października br., o godzinie 14, do Sali GOKiR  przybyło wielu znakomitych gości aby uczestniczyć w uroczystym otwarciu  lapidarium, które utworzono na terenie dawnego żydowskiego cmentarza w Zaniemyślu. Wśród obecnych znaleźli się: członek zarządu Związku Gmin Wyznaniowych Żydowskich z filią w Poznaniu – Aleksander Imas z małżonką,

Małgorzatą, Teresa Radowicz -  artystka, malarka z Poznania, dr Kazimierz Krawiarz z Kórnika, ks. proboszcz Jacek Leśniewski, Edward Marciniak, Stanisław Stefaniak, Zofia Kubiak, Barbara Kajdasz,  Janina Kamińska. Alina Frąckowiak. Alina Sobkowiak, Anna Nowak, radni Rady Gminy Zaniemyśl, członkowie Stowarzyszenia Ziemia Zaniemyska, młodzież z Centrum Kształcenia Zawodowego i Ustawicznego w Łęknie z nauczycielami i dyr. Marią Stępień, uczniowie z Zespołu Szkoły Podstawowej i Gimnazjum w Zaniemyślu z dyr. Małgorzatą Fertałą i nauczycielami.

Wszystkich przybyłych powitał wójt gminy Zaniemyśl, Krzysztof Urbas. 

Następnie, uczennica CKZiU -  Monika Falbierska odczytała poruszający wiersz Antoniego Słonimskiego pt.” Elegia miasteczek żydowskich”, a po niej głos zabrała prezes Stowarzyszenia Henryka Noetzel.  Opowiedziała gościom o tym,  jak doszło do powstania lapidarium.

Macewy znalazły się przypadkowo w posiadaniu Edwarda Marciniaka, emerytowanego nauczyciela, który w latach 70-tych próbował przekazać je gminie, jednak nikt nie był nimi zainteresowany. W ubiegłym roku, w czasie spotkania z H. Noetzel, mimochodem o nich wspomniał.  I to stało się przyczynkiem do utworzenia lapidarium na terenie dawnego żydowskiego cmentarza, który tym samym można było ocalić od zapomnienia. Dzięki przychylności wójta, Krzysztofa Urbasa,  kwestię budowy lapidarium sprawnie rozwiązano. Macewy z ogrodu E. Marciniaka zabrano i przetransportowano w miejsce, gdzie zostały umyte przez kilku członków Stowarzyszenia. Na podstawie starej mapki, wskazującej dokładne położenie dawnego cmentarza żydowskiego, wybrano lokalizację lapidarium, umieszczono tam nie tylko macewy ale i wkopano kamień z płytą, na której wyryto gwiazdę Dawida oraz napis „Cmentarz żydowski”, w języku polskim i hebrajskim. Obok, umieszczono dużą tablicę z tekstem informacyjnym  na temat lapidarium, w języku polskim i angielskim, przygotowanym przez Stowarzyszenie.

I znów na podium wkroczyli młodzi artyści. Piosenkę „Gdybym był bogaczem”, z musicalu „Skrzypek na dachu”, wykonał Kacper Janicki, a fragmenty wiersza Romana Brandstaettera pt. ”Rachunek kamieni” wyrecytowały Anita Kaźmierczak i  Zuzia Skotarczak. Dziewczęta z klasy szóstej szkoły podstawowej z Zaniemyśla bardzo rytmicznie wykonały  taniec żydowski. O piękną scenografię zadbała nauczycielka i bibliotekarka, Alina Stulpa, która była także scenografem i reżyserem tego udanego przedstawienia.

W kolejnym punkcie programu H. Noetzel przedstawiła prezentację obrazującą i rozwijającą treść tablicy informacyjnej przy lapidarium. Opowiedziała m.in. o pierwszej drewnianej synagodze, którą wzniesiono w Zaniemyślu w XVIII wieku, a także o drugiej, już murowanej i jej historii.  Mówiła o żydowskich szkołach i nauczycielach. Wspomniała też o wybitnych Żydach pochodzących z Zaniemyśla.

O wielu znanych w Wielkopolsce i świecie Żydach, pochodzących z Zaniemyśla mówił też  Krzysztof Budzyń, a  Agnieszka Hibner przygotowała prezentację, podczas której przybliżyła gościom sylwetkę Pauli Schrimmer – ostatniej Żydówki w Zaniemyślu. 

Przybyła na uroczystość z Poznania artystka - malarka, Teresa Radowicz przywiozła w prezencie wykonany przez siebie olejny obraz zaniemyskiej synagogi, który mogliśmy wszyscy podziwiać. W podziękowaniu wręczono jej piękny bukiet kwiatów i książkę Ziemia Zaniemyska.

Na zakończenie pierwszej części uroczystości  ponownie wystąpiła Monika Falbierska deklamując wiersz Jaroslava Seiferta „Utracony Raj”. Wybór wierszy i  przygotowanie uczennicy do deklamacji to zasługa nauczycielki Jolanty Bździuch.

Druga część uroczystości odbyła się już na miejscu starego żydowskiego cmentarza. Tu nastąpiło uroczyste odsłonięcie przez pp. Imas kamienia z płytą  informacyjną. Zapalono znicze, złożono wiązankę kwiatów.

Ks. proboszcz Jacek Leśniewski uświadomił zebranym, że miejsce, na którym się znaleźliśmy, jest miejscem świętym, jak każde, gdzie pochowani zostali ludzie.  Pan Aleksander Imas poprosił  obecnych o modlitwę za spoczywających tu ludzi.

Wójt gminy Zaniemyśl Krzysztof Urbas obiecał, że dopilnuje, aby w miejscu, na którym utworzono lapidarium  panował zawsze ład i  porządek.

Po zakończeniu uroczystości zaproszono przybyłych spoza Zaniemyśla gości do siedziby Stowarzyszenia Ziemia Zaniemyska. Tu, przy kawie, herbacie, pieczonych jabłkach i przepysznych domowych pączkach kol. Marysi Dembinskiej dyskutowano, wymieniano informacje.

W przygotowanie uroczystości zaangażowanych było wiele osób ze Stowarzyszenia Ziemia Zaniemyska, z Gminy Zaniemyśl, GOKiR-u, Zakładu Gospodarki Komunalnej w Zaniemyślu, Zespołu Szkoły Podstawowej i Gimnazjum w Zaniemyślu, Centrum Kształcenia Zawodowego i Ustawicznego w Łęknie, a także Krzysztof Głowacki z firmy reklamowo-poligraficznej z Zaniemyśla i kilku sympatyków Stowarzyszenia. Całość koordynowała Henryka Noetzel.

Wszystkim wymienionym składamy serdeczne podziękowania.

 Małgorzata Stawczyk-Paul

 Członek Zarządu (skarbnik) Stowarzyszenia Ziemia Zaniemyska

Tekst znajdujący się na tablicy informacyjnej umieszczonej przy lapidarium:

Lapidarium powstało w sierpniu 2014 roku na terenie dawnego, założonego około 1780 roku, cmentarza żydowskiego.

Lokacja miasta Zaniemyśla w 1742 roku spowodowała napływ wielu osadników, obok Polaków pojawili się też Niemcy i Żydzi. Te trzy nacje wspólnie przyczyniły się do rozwoju naszej miejscowości. W niektórych latach, np. w 1834 roku, prawie 40% ludności Zaniemyśla stanowili Żydzi. Posiadali tutaj synagogę i dwie szkoły. Spośród nich wywodzi się wiele znanych i cenionych w świecie osób. Na skutek postępującej od połowy XIX wieku emigracji, wywołanej głównie przyczynami ekonomicznymi, ale także politycznymi i innymi, w roku 1939, w Zaniemyślu  mieszkała już tylko jedna osoba wyznania mojżeszowego.

Ostatni pochówek w tym miejscu odbył się w 1935 roku.

W czasie okupacji (1939-1945) niemieccy naziści zniszczyli cmentarz, a macewy wykorzystali m.in. do budowy dróg. Po wojnie z jego tylnej części pobierano piasek.

Inicjatorem powstania lapidarium było Stowarzyszenie „Ziemia Zaniemyska", a wykonawcą Gmina Zaniemyśl. Pamiątkowa tablica ma przypominać pochowanych tutaj Żydów, dawnych mieszkańców Zaniemyśla. 

Zarząd Stowarzyszenia Ziemia Zaniemyska

The lapidary was founded in August 2014 in the former Jewish cemetery, established about 1780.

In 1742 the location of Zaniemyśl led to an influx of settlers, besides Polish people, German and Jewish people also appeared. These three nations jointly contributed to the development of our village. In 1834, the Jews made up almost 40% of the population of Zaniemyśl. They had a synagogue and two schools. Many well-known Jews, respected world wide hailed from here. As a result of the increasing, since the mid-19th century emigration, caused mainly by economic but also political and other reasons, by 1939, there remained only one person of Jewish faith in Zaniemyśl.

The last burial in the cemetery took place in 1935.

During the occupation (1939-1945), German Nazis destroyed the cemetery, and the gravestones were used, among other things, for the construction of roads. After the war, sand was obtained from the back part of the cemetery.

The lapidary was founded at the initiative of the Land of Zaniemyśl Society and built by the municipality of Zaniemyśl. The memorial plaque serves as a reminder of the Jews buried here, the old inhabitants of Zaniemyśl.

 The Board Of Directors Of the Land of Zaniemyśl Society

Gazeta Średzka o Lapidarium