Talmud, w Traktacie Szabat naucza: „Micwą jest ustawienie Chanukiji na zewnątrz domu, lecz w czasie zagrożenia, wystarczy ustawienie jej na stole (wewnątrz).”

W drugim stuleciu przed naszą erą, syryjski reżim Antiocha IV z dynastii syryjsko-greckich monarchów, rządzących północą częścią imperium Aleksandra Wielkiego dążył do zasymilowania Żydów z kulturą hellenistyczną, zmuszając ich do porzucenia swojej wiary. O ile Aleksander Wielki był pełen szacunku dla monoteistycznego Judaizmu, Antioch IV zakazał judaistycznych praktyk religijnych – włącznie z zakazem studiowania Tory, co niszczyło fundamenty żydowskiego życia i zwyczajów. Wielu Żydów porzucało swoją religię, przyjmując greckie imiona i poślubiając nie-Żydów.

W odpowiedzi na tę politykę, grupa pobożnych Żydów wznieciła powstanie, zajmując wzgórza Judei. Powstańcy dowodzeni byli przez Matatjahu, a następnie przez jego syna Judę Machabeusza (hebrajskie słowo makkabi oznacza „młot”). Powstanie Machabeuszy było pierwszym w historii powstaniem przeciwko religijnemu prześladowaniu.

Żydowscy bojownicy zdobyli Jerozolimę w grudniu 164 roku przed naszą erą. Świątynia została jednak wcześniej zbezczeszczona przez wrogie wojska, które umieściły w niej posąg Zeusa i składały w ofierze świnie.

25 dnia miesiąca Kislew ponownie poświęcono Świątynię. Kiedy nadszedł czas zapalenia Menory (świecznika symbolizującego B-żą Obecność), przeszukano całą Świątynięi znaleziono tylko małe naczynie z oliwą opieczętowane nietkniętą pieczęcią Arcykapłana, a więc nadające się do użycia przy zapalaniu świecznika. W cudowny sposób wystarczyło oliwy na osiem dni, kiedy to do Świątyni dotarł jej nowy zapas.

Od tego czasu obchodzimy ośmiodniowe święto Chanuka, upamiętniając zwycięstwo i boski cud.

Faktycznie jednak historia nie zakończyła się w tym miejscu. Żydzi przez lata walczyli o własną niepodległość. Dopiero w 142 roku przed naszą erą, odzyskaliśmy kontrolę nad swoim krajem. Geopolitycznie to był moment rzeczywistego tryumfu.

Współcześnie, w ciągu ośmiu świątecznych dni, zapalmy świecznik zwany chanukiją, który ma osiem ramion, dodatkowe, dziewiąte ramię jest przeznaczone na świeczkę pomocniczą (szamasz), od której codziennie zapala się kolejne świeczki Chanukii (dodając jedną świeczkę każdej nocy). Świeczki zapala się od lewej do prawej, jednakże pierwszego dnia zapala się świeczkę po prawej stronie. Najlepiej używać do tego celu oliwy z oliwek i bawełnianych knotów, ponieważ nawiązują do zwyczaju świątynnego. Wszystkie inne oliwy i knoty są dopuszczalne, jeżeli będą palić przez minimum pół godziny. Podobnie sytuacja ma się ze świecami. Chanukija powinna być wykonana z metalu lub szkła, a świeczki/knoty powinny znajdować się w prostej linii (poza szamaszem, który stoi ponad nimi).

Pierwszego dnia Chanuki mówimy trzy błogosławieństwa przed zapaleniem świeczki:

Błogosławiony jesteś ty, Haszem, B-że, Królu Wszechświata, który uświęciłeś nas swymi przykazaniami i nakazałeś nam zapalanie świec chanukowych.
Błogosławiony jesteś ty, Haszem, B-że, Królu Wszechświata, który uczyniłeś cuda dla naszych ojców,  w tamtych dniach, w tamtym czasie.
Błogosławiony jesteś ty, Haszem, B-że, Królu Wszechświata, który dałeś nam życie, utrzymałeś nas      i pozwoliłeś nam dożyć tego czasu.

W kolejne noce mówimy tylko dwa pierwsze błogosławieństwa. Jeśli zapomnieliśmy zapalić światło pierwszej nocy, lub zapomnieliśmy powiedzieć trzeciego błogosławieństwa, możemy powiedzieć je przy kolejnym zapalaniu światła.

Po zapaleniu świateł zmawiamy jest modlitwę Hanerot Halelu. Zwyczajowo śpiewa się także chanukowe piosenki.

Inne zwyczaje to gra drejdlem (bączkiem) z wypisanymi literami hebrajskimi, odpowiadającymi słowom: nes gadol haja szam, co tłumaczymy na cud wielki zdarzył się tam. Inskrypcja powyższa odnosi się do cudu, dzięki któremu niewielka ilość oliwy starczyła na osiem dni palenia Menory. Grać w drejdla można na pieniądze, co jest wyjątkiem w naszej tradycji, jako że zakazane jest uprawianie hazardu.

Tradycyjnymi potrawami podawanymi w Chanukę są placki ziemniaczane – latkes i pączki – sufganijot. Dzieciom daje się prezenty, głównie słodycze, w tym zwyczajowe Chanuka geld (czekoladowe monety owinięte w złotą folię).

Znaczenie Chanuki wzrastało wraz z upływem czasu, z mało istotnego święta stała się ważnym wydarzeniem, powszechnie obchodzonym przez Żydów na całym świecie. Niemały wpływ na taką sytuację ma bliskość Świąt Narodzenia. Chanuka zazwyczaj przypada w grudniu, czasami myśli się       o niej, jako o „żydowskim Narodzeniu”, czym oczywiście nie jest. Jak na ironię Chanuka została ustanowiona na upamiętnienie sprzeciwu przeciwko kulturowej asymilacji, datowana na prawie 22 wieki wstecz, sięga korzeniami do zwycięskiej rewolty przeciwko Antiochowi IV.

Chanuka upamiętnia żydowską tęsknotę za B-giem, za Świątynią i jej kultem. Porażka syryjskich Greków była cudem, jednakże duchowe zwycięstwo miało miejsce w momencie ponownego zapalenia Menory, kiedy B-ża Obecność pomiędzy ludem była znów odczuwalna.

Chanuka jest jedynym świętem, o którym nie wspomina Tanach i jedynym zakorzenionym w kampanii militarnej, jednak jej wymowa jest prawie całkowicie duchowa, nie fizyczna. Nie ma żadnego uroczystego posiłku, jaki na przykład organizuje się w Pesach (który także jest świętem wyzwolenia). Jej religijne praktykowanie związane jest jedynie ze światłem, w które mamy się wpatrywać, zabronione jest bowiem używanie go do jakiegokolwiek innego celu, na przykład do czytania.

Brak fizycznej strony Chanuki jest niezwykły, ale stosowny. Dla Machabeuszy wojna była sprzeciwem wobec światopoglądowi hellenistycznemu, wynoszącemu ponad wszystko piękno, a nie świętość, ciało, a nie duszę. Walczyliśmy o ochronę naszego światopoglądu – z B-giem, a nie człowiekiem w jego centrum.

Wygraliśmy, Judaizm przetrwał. Ponad dwa tysiące lat później greccy bogowie pogrążyli się w mrokach historii. Mądrość i wierzenia Judaizmu kontynuują rozświetlanie świata.

Życzę wam wszystkim i sobie żebyśmy, kontynuując walkę Machabeuszy, trwali w naszej wierze i tradycji, aktywnie angażując się w życie naszej społeczności.

Chag Chanuka Sameach (Wesołej Chanuki)

Naczelny Rabin Polski
Michael Schudrich