Głęboki sens święta Chanuka zwiera jeszcze jedno przesłanie: że cud chanukowy może się zdarzyć, ale to od ludzi, od ich woli i poświęcenia zależy, czy powstaną warunki, aby mógł nastąpić. Cud z oliwą do świątynnej menory pojawił się przecież dopiero wtedy, gdy Świątynia została odebrana Grekom po krwawych walkach.

I.

Aleksander Wielki, grecki król, który sprawował władzę między innymi nad Egiptem, Syrią i Palestyną w czwartym wieku p.n.e,  zezwalał podbitym ludom (w tym Żydom) na kultywowanie ich tradycji i religii.

Po jego śmierci w 320 roku p.n.e. imperium zostało podzielone i oddane pod kontrolę jego generałów. Władzę nad Syrią i Palestyną przejęła dynastia Seleucydów. Ci, w odróżnieniu od Aleksandra, narzucili mieszkańcom tych ziem kulturę grecką i odpowiedzią na agresywną hellenizację było powstanie żydowskie skierowane przeciw Grekom, któremu przewodził kapłan Matiasz (Matatiachu)  i jego pięciu synów. Po śmierci Matiasza dowództwo nad powstaniem przejął jego najstarszy syn Juda zwany Machabeuszem. Od jego imienia powstańcy nazywani byli Machabeuszami.

W 165 roku p.n.e. Żydzi wyparli Greków z Palestyny. Wolność religijna została przywrócona. Świątynia jerozolimska, którą król Antioch IV przemienił na miejsce kultu greckiego, została rytualnie oczyszczona i na nowo poświęcona.

Chanuka oznacza "poświęcenie".

Według Talmudu, po oczyszczeniu Świątyni kapłani stwierdzili, że zapas oleju do siedmioramiennego świecznika świątynnego wystarczy tylko na jeden dzień. Jednak, w cudowny sposób, olej ten palił się aż przez osiem dni, a więc wystarczająco długo, aby był czas na przygotowanie nowego zapasu.

Historia zwycięstwa Żydów nad Seleucydami nie jest zapisana w Tanach (Biblii hebrajskiej). Znajdujemy ją w Księdze Machabejskiej - jednej z ksiąg apokryficznych.

Od czasów talmudycznych Chanuka jest świętem obchodzonym przez osiem kolejnych dni (na pamiątkę ośmiu dni, na które wystarczył olej) i rozpoczynającym się 25 dnia miesiąca kislew.

II.

Grecy dysponowali nie tylko potężną machiną wojenną, ale o wiele silniejszą bronią - ekspansywną kulturą "polis" - państwa-miasta z rozwiniętymi, wydoskonalonymi instytucjami jej propagowania: teatrami, odeonami, agorami, stadionami. Budowali miasta, rozwijali handel, cenili filozofię i nauki ścisłe, kochali teatr, propagowali sport.

Palestyna i otaczające ją kraje stały się terenem bardzo aktywnej kolonizacji greckiej. Powstały nowe miasta budowane na wzór "polis" - Tyr, Sydon, Gaza, Trypolis, Byblos, Sychem, Amman, Marissa, Gamal. Język grecki stał się językiem całego europejskiego regionu Morza Śródziemnego, Bliskiego Wschodu, Północnej Afryki - przede wszystkim handlu , ale także językiem filozofii, nauki i sztuki.

Reakcja judaizmu na wybuch ekspansywnej kultury greckiej przebiegała w dwu nurtach. Jednym z nich było powstawanie sekt religijnych opartych na rygorystycznym judaizmie i - w poczuciu zagrożenia - odchodzących od ośrodków cywilizacji greckiej na pustynię. Najbardziej liczną z tych grup byli esseńczycy.

Jednak najważniejszy nurt judaizmu, zogniskowany wokół Świątyni jerozolimskiej, w okresie ekspansji helleńskiej znalazł w Torze ideowe podstawy do otwarcia się na obcą kulturę - kulturę grecką.

Odwoływano się do biblijnego faktu, że przymierze Boga z Abrahamem uczyniło z Żydów nie zamkniętą grupę religijną, ale posłańca Boga wobec wszystkich narodów. Żydzi z diaspory przetłumaczyli Torę na grecki - wtedy właśnie powstała Septuaginta  i celem tego było otwarcie się jedynej wówczas monoteistycznej religii świata na coraz bardziej uniwersalistyczną kulturę, która ją otaczała.

Uniwersalizm kulturowy i monoteizm wydawały się dla ideologów otwarcia stanowić idealną i naturalną całość, do której realizacji warto dążyć. Reformatorzy - naczelni kapłani Świątyni jerozolimskiej, których nawet imiona wskazują na ich stosunek do kultury greckiej - Jazon i Menelaos - chcieli usunąć z praw Tory te zakazy, które utrudnialy lub wręcz uniemożliwialy uczestniczenie w kulturze hellenistycznej. Na przykład zakaz nagości /wykluczał on pojawianie się Żydow na stadionach/ lub nakaz obrzezania, które Grecy uważali za zwyczaj barbarzynski. Ich ideałem stało się połączenie kultury greckiego miasta-państwa z etycznym monoteizmem.

Dążenia nurtu reformatorskiego poparł w roku 175 p.n.e. król z rodu Seleucydow - Antioch Epifanes. Nakazał on budowę gimnazjum pod Góra Świątynną. Później wybudował Akropol nad Świątynią. Kapłani Świątyni, jak wspomina Księga Machabejska, "gardząc Świątynią i zaniedbując ofiary, zaraz na sygnał do rzucania dyskiem spieszyli się, aby wziąć udział w niezgodnych z Prawem ćwiczeniach".

W roku 167 p.n.e. ogłoszony został dekret przemieniejący Świątynię w ekumeniczne miejsce kultu. Miał w niej stanąć posąg symbolizujący Boga o wielu nazwach.

Odpowiedzią na ten dekret było powstanie wywołane przez synów Matiasza Hasmona, z rodziny kapłańskiej, pod wodza Judy Hasmoneusza-Machabeusza.

Rewolta Machabeuszy zmusiła do ucieczki zhellenizowanych kapłanów i ich zwolennikow, a także obaliła władzę dynastii Seleucudów nad Palestyną. Kapłan Menelaos został skazany wyrokiem syna Epifanesa - Antiocha V na karę śmierci, jako ten, którego "należy winić za wszystkie kłopoty".

Rodzina Hasmoneuszy odwołała się w konflikcie z Grekami do nowej potęgi - Rzymu, podpisując z nim układ sojuszniczy.

Grecy zrezygnowali z odzyskania Judei i Hasmoneusze przejęli na okres 115 lat władzę zarówno nad Judeą i Jerozolimą, jak i nad Świątynią.

(The 614 Commandment)