A także zabito domowników oraz tych, którzy dokonywali obrzezania. Wielu jednak wśród Żydów postanowiło i przestrzegało postanowienia, że nie będą jeść niekoszernych pokarmów. Woleli raczej umrzeć. (I Księga Machabejska)

Ale Chanuka to także upamiętnienie jednego z tych zdarzeń w historii, które choć rozgrywały się w dość prowincjonalnym zakątku ówczesnego świata, wpłynęły decydująco na dalsze losy ludzkości.

Można z wielkim prawdopodobieństwem zakładać, że gdyby nie wybuchła rewolta religijnych Żydów przeciwko greckim okupantom i ich zwolennikom wśród zhellenizowanych (czyli całkiem zasymilowanych) Żydów, judaizm by nie przetrwał, a w konsekwencji nie narodziłoby się chrześcijaństwo i dzisiejszy świat wyglądałby zupełnie inaczej.

Jest rzeczą dla wielu mocno dyskusyjną, czy wyglądałby lepiej czy gorzej, ale tego nie możemy wiedzieć. Natomiast mamy podstawy, aby być prawie pewni, że wyglądałby nie tak jak dziś.

Było to wielkie starcie dwóch modeli kulturowo-światopoglądowych, które kryją się za tym, co jest w historii nazywane Grecją i Izraelem. Obydwa oferowały wielkie bogactwo idei. Grecja przede wszystkim intelektualnych. Izrael - etycznych i duchowych. Jednak ich wizje kultury i człowieka były znacząco odmienne i to spowodowało konflikt.

Ten konflikt nigdy nie wygasł. Został jedynie uśpiony do czasów renesansu.

Jest też jak najbardziej obecny w naszym, dzisiejszym świecie.

Żydzi wzniecili bunt pod wodzą Judy Machabeusza. W 164 p.n.e. Juda triumfalnie wkroczył do oswobodzonej Jerozolimy i oczyścił rytualnie Świątynię. Tradycja głosi, że nastąpił wówczas cud, gdyż zapas oliwy do palenia w menorze, zaledwie na jeden dzień - wystarczyły na dni aż osiem.

To właśnie ten moment upamiętnia Chanuka.

A co było wcześniej?

W Talmudzie (Sukkot 56b) znajduje się opis zdarzenia, które dobrze charakteryzuje sytuację w Izraelu w okresie szczytu hellenizacji. Oto krewna Najwyższego Kohena Świątyni Jerozolimskiej, który nazywał się Menelaos (zwróćmy uwagę na jego greckie imię), następcy poprzedniego Kohena - Jazona (również greckie imię - co świadczy o stopniu asymilacji Żydów), niejaka Miriam, żona greckiego oficera, wbiegła z krzykiem do Świątyni, zdjęła ze stopy sandał i uderzając nim w róg ołtarza, wołała "wilku, wilku zrabowałeś skarby Izraela!".

Hellenizm był potężną siłą kulturową i polityczną. Stanowił legitymację do uczestniczenia w atrakcyjnej kulturze greckiej. Przyciągał wyższe warstwy żydowskie Judei, którym imponowały uniwersalizm i nowoczesność grecka.

Skojarzenie oczywiste: ta uniwersalna kultura grecka jest antycznym odpowiednikiem współczesnego, postreligijnego świata zachodniego.

W Drugiej Księdze Machabejskiej czytamy, że "Nastąpiło tak wielkie rozpowszechnienie hellenizmu i taka moda na obce obyczaje, pod wpływem wyjątkowej podłości bezbożnego nie-Najwyższego Kohena Jazona, że koheni nie okazywali już żadnego zapału w służbie świątynnej, ale pogardzając Świątynią i zaniedbując składanie ofiar, na znak do rzucania dyskiem natychmiast spieszyli, żeby brać udział w niezgodnych z Torą ćwiczeniach".

Judaizm stawał się wówczas synonimem zaściankowości, plemienności i zacofania w oczach nie tylko greckich najeźdźców, ale także klas wyższych, niektórych kapłanów (kohenów). Paul Johnson pisze w Historii Żydów, że "reformistyczni intelektualiści" żydowscy uważali, iż "Tora pełna jest bajek i absurdalnych zakazów i nakazów"

Byli to zhellenizowani Żydzi, jakże przypominający w swojej krytyce religii dzisiejszych intelektualistów europejskich.Bo też jest to zjawisko obecne we współczesnej kulturze: zarówno judaizm jak i chrześcijaństwo są często traktowane w kategoriach zaściankowości przez kontynuatorów modelu greckiego.

W Drugiej Księdze Machabejskiej czytamy, że "(...) został wydany (...) dekret,(...) aby karano śmiercią tych, którzy nie chcieli przejść na grecki sposób postępowania. Przed sądem postawiono dwie kobiety, ponieważ obrzezały swoich synów. Zawiesiwszy im przy piersiach niemowlęta, oprowadzono je po mieście na oczach wszystkich, a później strącono z muru. (...)".

Analogia do obecnie stale powracających prób wprowadzenia zakazu obrzezania w krajach europejskich jest tu dość oczywista. Nawet argument o "barbarzyństwie" obrzezania ma rodowód grecki.

Antyjudaistyczna propaganda Greków oskarżyła Żydów wtedy - po raz pierwszy w historii - o mord rytualny (to oskarżenie powróci później w Rzymie, następnie w średniowiecznej Europie i trwa sporadycznie do dziś).

Można nawet argumentować, że echa tych zarzutów powracają we współczesności w oskarżeniach judaizmu (od końca XIX wieku) o szczególne, rzekomo wyjątkowe okrucieństwo "uboju rytualnego"

Politeizm grecki kształtował bogów wedle wizerunku ludzi, podczas gdy judaizm starał się kształtować ludzi według wizerunku Boga. Bogowie greccy pełni byli więc ludzkich wad i namiętności. To istoty zdominowane przez seks i pożądanie władzy, o którą walczyli między sobą.

Jeżeli uznać za dzisiejszy Olimp świat celebrytów, to analogie są tu oczywiste. Media kreują na masową skalę współczesną mitologię pełną namiętności, seksu i zbrodni. W końcu czym żyją tabloidy? Dzisiejsze popularne idole kultury masowej są łudząco "greckie".

Natomiast Bóg Żydów to istota charakteryzująca się zdecydowanie przeciwnymi cechami: aseksualna i duchowa, idealnie łącząca w sobie przeciwstawne cechy: sprawiedliwość i umiejętność wybaczania. Człowiek ma naśladować Boga, a więc musi uznać wyższość etyki nad instynktem, wyższość Prawa nad tym, co wynika z jego ułomnej natury, którą miał poskramiać.

Konsekwencją tych różnic było - i jest dotąd - postrzeganie człowieka.

Grecki światopogląd cenił człowieka przede wszystkim za jego walory estetyczne (harmonia) i naturalne dary ciała i ducha, takie jak siła, odwaga, spryt, inteligencja, zdolności artystyczne, militarne, sportowe.

Trudno nie zauważyć w tym momencie, że dzisiejszy kult zdrowia i fizycznej doskonałości (np. eksplozja popularności operacji plastycznych i diet) nawiązuje do ideałów greckich. Z tego w logiczny sposób wynikają tendencje do wartościowania ludzi wedle ich walorów estetycznych i fizycznych. Fizyczne piękno jest idolem i zarazem towarem współczesności.

Judaizm natomiast uważał, że każdy - absolutnie każdy człowiek! - jest stworzony celem Elokim, czyli "według istoty Boga" - co oznacza, że każdy człowiek (bez żadnego wyjątku) nosi w sobie nieskończoną wartość. Człowiek "z definicji" ma w sobie świętość daną przez Boga.  Ta idea była całkiem obca światopoglądowi greckiemu.

Grecy mordowali więc kalekie i brzydkie dzieci (akceptował ten zwyczaj Platon, popierał Arystoteles), bo ich życie nie stanowiło żadnej wartości

Analogie ze współczesną eutanazją (np. w nazistowskich Niemczech) i eugeniką są aż zbyt oczywiste. Warto także wspomnieć np. o głośnych poglądach filozofa i etyka Petera Singera, który akceptowałby prawo do pozbawiania życia dzieci do czwartego tygodnia po urodzeniu, uzasadniając to między innymi stwierdzeniem: "W starożytnej Grecji dziecko było włączane do społeczności dopiero po 28 dniach od narodzin - przed upłynięciem tego okresu można było je porzucić gdzieś w górach."

Plakat niemiecki propagujący eutanazję chorych z wadami wrodzonymi.
"Utrzymanie tego chorego kosztuje 60 tysięcy marek. Rodaku, to są także twoje pieniądze!"

Żydzi natomiast głosili, że każdy człowiek, nawet najbardziej kaleki i brzydki, jest stworzony na podobieństwo Boga, a więc jego życie ma nieskończoną wartość.

Jest to jedna z najbardziej uniwersalnych, trwałych opozycji pomiędzy "Grecją" a "Izraelem".

Grecy wiązali swoje bóstwa z naturą - począwszy od lasów, źródeł, pól, rzek, aż do ziemi, nieba, mórz i oceanów oraz podziemia.

Powrotem do starożytnego kultu Natury są współcześnie niektórych skrajne przejawy ochrony środowiska naturalnego, gdy wchodzą one w bezpośredni konflikt z prawami ludzi i w tym konflikcie wygrywają. Judaizm natomiast wyraźnie uznawał podległość Natury wobec człowieka ("napełnijcie ziemię, posiądźcie ją i panujcie") i wyraźnie separował Boga od Natury, jako jej twórcę.

Wreszcie, wymieńmy jak najbardziej współczesne zmiany definicji małżeństwa (pamiętając o roli, jaką odgrywał w kulturze starożytnej Grecji homoseksualizm), a także tendencje do zacierania różnic pomiędzy płciami.

Antropolog Michel Foucault podkreśla w Histoire de la sexualité, że akceptacja zachowań homoseksualnych w Starożytnej Grecji była efektem greckiego sposób postrzegania płci: seks mężczyzny z mężczyzną nie był czymś innym od seksu z kobietą.

W kontraście, Tora i judaizm wprowadziły porządek w chaos seksualizmu ludzkiego, zakazując wszelkich jego form poza heteroseksualnymi. Było to jedno z tych dokonań z inspiracji Tory, które najbardziej przeobraziły świat i przesądziły o ogromnym postępie cywilizacyjnym.

Opozycja "Grecja" - "Izrael" trwa nadal.

Chanukowe światła wymagają troski i ochrony.

Wiatr historii może je zagasić, mimo że Żydzi zapalają je co roku - przez osiem dni - już od ponad 2 tysięcy lat.

/zrodlo: the 614 commandment/