Ponownie na myśl przychodzi mi jedna z łacińskich maksym, mianowicie „memoria minuitur nisi eam exerceas”, czyli „pamięć słabnie, jeśli jej nie ćwiczysz”. Można ją oczywiście polecać wszystkim uczniom, ale ja patrzę na nią przez inny pryzmat. Mam tu na myśli pamięć o wydarzeniach, historii i ludziach ją tworzących. Przeciętny mieszkaniec miasta, niekoniecznie Piły, tak naprawdę niewiele wie o swoim mieście, czy miejscowości, w której żyje. Z reguły nie interesuje się historią tego miejsca, a jego wiedza co najwyżej sięga czasów, w których żyli jego dziadkowie, którzy tę wiedzę mu w jakimś tam zarysie przekazali. Nie inaczej zapewne jest w Pile. Istnieje zaledwie garstka osób, pasjonatów historii i ludzi wykształconych w tym kierunku, którzy wiedzą bardzo dużo o grodzie położonym nad Gwdą. Jednak nawet dla nich wydarzenia ostatnich lat i miesięcy, pozwalają poszerzać tę wiedzę o nowe fakty. Najlepszym przykładem jest rewitalizacja placu Konstytucji 3 Maja i terenów przylegających do niego. To za sprawą odkryć dokonanych w tym miejscu mogliśmy cofnąć się do wydarzeń sprzed kilkuset lat. W tej pamięci sprzed wieków obecna jest społeczność żydowska, która w istotny sposób wpływała na życie miasta i stanowiła o jego wielokulturowości.

Podobnie jest z wielokulturowością w Pile – mieście rozdartym w pewnym momencie swoich dziejów. Mieście, które przez 123 lata znajdowało się w granicach obcego państwa. I może właśnie dzięki tej wielokulturowości przetrwało. Zapłaciło za to oczywiście wysoką cenę, jednak dziś to właśnie my – spadkobiercy dawnych mieszkańców możemy tworzyć dalszą historię tego pięknego miasta.

Czy takie myślenie i działanie spotyka się ze zrozumieniem w Pile?

Jako osoba związana z Piłą zaledwie od sześciu lat, mogę jedynie odnieść się do wydarzeń z tego okresu. Poniekąd już to zrobiłem, analizując stopień wiedzy historycznej społeczeństwa zamieszkującego różne miejscowości. Jeśli chodzi o tę kwestię w odniesieniu do pilan, to muszę przyznać, że przy okazji różnego rodzaju świąt i jubileuszy, społeczeństwo pilskie jest widoczne. Moim zdaniem znakomicie wypadła inscenizacja wydarzeń z historii miasta podczas obchodów 500-lecia potwierdzenia praw miejskich Piły. Dobrym pomysłem było również upamiętnienie pierwszych pilan, których szczątki znaleziono podczas prac remontowych przy ulicy 11 Listopada. Niezwykle istotnym jest też fakt, że w przedsięwzięcie polegające na upamiętnieniu cmentarza żydowskiego włączyła się Gmina Piła. Ta inicjatywa tak naprawdę jest krokiem milowym, dzięki któremu w Pile – mieście o wielowiekowych i wielokulturowych korzeniach historycznych, na mapę miejsc upamiętniających kluczowe wydarzenia i ludzi, zostanie wpisany pomnik poświęcony żydowskiej grupie mieszkańców Piły – współtwórców jej historii.

Aktywność kulturalna Szkoły Policji jest bardzo duża. Czy kultura służy uwrażliwieniu słuchaczy – przyszłych policjantów?

W pilskiej Szkole Policji w ramach działalności kulturalno-oświatowej organizowane są liczne wystawy w znajdującej się w jej murach galerii sztuki „Akwarium”, koncerty, prezentacje, wykłady i prelekcje, przyczyniając się do promocji policji i kultury w Pile, powiecie i województwie wielkopolskim. Wszystkie przedsięwzięcia mają charakter ogólnodostępny, mogą w nich uczestniczyć wszyscy chętni, zarówno kadra, słuchacze, jak i mieszkańcy Piły oraz okolicznych miejscowości. W związku z jubileuszem Szkoły odbywają się „spotkania z kryminalistyką”, podejmujące ciekawą tematykę związaną m.in. z prewencją kryminalną, przestępczością gospodarczą, profilaktyką narkotykową, psychologią. Oczywiście wszystkie spotkania są ogólnodostępne. Jak wspomniałem, w Szkole działa galeria, która zajmuje się promowaniem sztuki profesjonalnej oraz twórczości amatorskiej, w tym prac słuchaczy i kadry Szkoły oraz uczniów placówek, z którymi Szkoła współpracuje, np. Zespołu Szkół Ponadgimnazjalnych nr 2 w Pile, w którym istnieją klasy „policyjne”.

Dużym zainteresowaniem wśród słuchaczy Szkoły cieszą się także spotkania z cyklu Know How. Są to wykłady i prezentacje przeprowadzane przez ekspertów z różnych dziedzin nauki, podczas których dzielą się oni swoją wiedzą i doświadczeniem.

W Szkole działa także zespół muzyczny „Awans”, składający się z uzdolnionych muzycznie policjantów. Zespół wielokrotnie grał dla mieszkańców Piły i powiatu pilskiego, a także podczas ogólnopolskich uroczystości. Policjanci występowali m.in. na rzecz Wielkiej Orkiestry Świątecznej Pomocy, w czasie Ogólnopolskiego Turnieju Klas Policyjnych (który już od sześciu lat organizujemy) i obchodach Święta Policji.

Szkoła, mimo swojej specyfiki, jest jak najbardziej otwarta dla społeczeństwa. Oprócz wspomnianych inicjatyw, w ramach promocji kultury realizowane są festyny (np. każdego roku w marcu na terenie Szkoły metę ma Wielodyscyplinarny Rajd Turystyczny „Przebudzenie Wiosny”, którego Szkoła jest współorganizatorem wraz z pilskim oddziałem PTTK i Urzędem Miasta Piły), konkursy (corocznie przed wakacjami, w auli Szkoły ma miejsce finał konkursu oraz uroczyste wręczenie nagród w dwóch konkursach, których partnerem jest Szkoła. Mam tu na myśli Miejski Konkurs Wiedzy o Bezpieczeństwie „Bezpieczny Trzecioklasista” oraz Miejski Konkurs Plastyczny dla uczniów szkół podstawowych z klas I-III).

Dużymi i ogólnodostępnymi przedsięwzięciami, których organizatorem jest szkoła są: Ogólnopolski Turniej Klas Policyjnych, o którym już wspomniałem, i Festiwal Kryminału „Kryminalna Piła”, który gości najwybitniejszych pisarzy tego gatunku.

Oprócz działalności kulturalno-oświatowej, Szkoła Policji w Pile angażuje się w działania prospołeczne w Pile i powiecie pilskim. Biorą w nich udział zarówno słuchacze, kadra, jak i pracownicy Szkoły. W Szkole organizowane są regularne wyjazdy słuchaczy i kadry do punktu oddawania krwi, która służy pacjentom Szpitala Specjalistycznego w Pile i wszystkim potrzebującym tego najcenniejszego leku. Słuchacze uczestniczą także w ogólnopolskiej akcji „Cała Polska czyta dzieciom”, czytając i ofiarowując książki oraz prezenty dzieciom w pobliskim szpitalu. Wolontariusze w mundurach, nawiązali również współpracę z Centrum Charytatywno-Opiekuńczym Caritas w Pile i Warsztatami Terapii Zajęciowej w Leżenicy. Za swoją działalność wolontaryjną Szkoła zdobyła III miejsce (na ponad tysiąc zgłoszonych osób i instytucji) w Ogólnopolskim Konkursie „Barwy Wolontariatu”.

Te wszystkie działania sprawiają, że młodzi policjanci jeszcze bardziej uwrażliwiają się na pomoc drugiemu człowiekowi, są bardziej wyrozumiali. W Szkole bowiem zdobywają wiedzę, nie tylko „policyjną”, ale także „życiową”, opartą na życzliwości i otwartości wobec innych.

W tym roku Szkoła Policji obchodzi 60-lecie istnienia. Co w kontekście jubileuszu chciałby Pan powiedzieć o dzisiejszej roli Szkoły?

Przez te wszystkie lata przez Szkołę przewinęło się setki tysięcy absolwentów. Każdego roku opuszcza jej mury około 3 tysięcy słuchaczy uczestniczących w rozmaitych kursach (zarówno podstawowych, jak i specjalistycznych), szkoleniach i warsztatach. Szkoła wraca do swoich korzeni, czyli kształcenia kadr kryminalnych, czyli tego, z czego przez wiele lat słynęła. Nasi słuchacze w ramach praktyk zawodowych pełnią służbę nie tylko na ulicach Piły, przyczyniając się do wzrostu poziomu bezpieczeństwa społecznego. Naszymi absolwentami są znakomici funkcjonariusze. Wielu z nich zajmowało w przeszłości, jak i obecnie kluczowe stanowiska w strukturach policji, na czele z Komendantem Głównym Policji generalnym inspektorem dr. Markiem Działoszyńskim. Szkoła przechodzi w ostatnich latach istotne przeobrażenia, których nie było w dotychczasowej jej historii. Realizowane są sukcesywnie i metodologicznie remonty. Praktycznie zakończyliśmy już remonty obiektów przy placu Staszica 3 oraz inwestycje dotyczące obiektów sportowych. Przed nami jednak są nadal istotne zamierzenia i plany dotyczące rozwoju Szkoły, których główny kierunek to poprawa warunków bytowych słuchaczy i zmniejszenie kosztów funkcjonowania Szkoły. Rozpoczął się proces cyklu remontów budynku głównego. To wszystko powoduje, że możemy optymistycznie i z nadzieją patrzeć w przyszłość.

 

Wspólna przeszłość to wspólna przyszłość

Wypowiedź Alicji Kobus, przewodniczącej filii Związku Gmin Wyznaniowych Żydowskich RP w Poznaniu

Nie wiem czy wszyscy to wiedzą, że mamy około 1200 cmentarzy żydowskich w Polsce. Są one w różnych miejscach i w różnym stanie. Są też w takich miejscach, które już w niczym nie przypominają cmentarza. Na przykład: Międzynarodowe Targi Poznańskie czy Straż Pożarna w Gnieźnie. Mogłabym wymienić więcej takich miejsc, ale podam jeszcze tylko Szkołę Policj w Pile, bo tego miejsca dotyczy moja wypowiedź. Na części terenu zajmowanego przez Szkołę Policji znajduje się założony w XVII wieku cmentarz żydowski. Cmentarz dla Żydów jest świętym miejscem, miejscem szczególnym. Pochowanych na nim zmarłych nie można ekshumować. To miejsce jest nietykalne. Zmarli czekają tam na Mesjasza. I to oni są właścicielami tego miejsca. Ale

jednocześnie jest tak, że życie pisze inny scenariusz i wymusza inne przeznaczenie nawet dla takich miejsc. Dziś jest w tym miejscu ważna instytucja demokratycznego państwa – Szkoła Policji, które słuchacze są przygotowywani do pełnienia bardzo ważnych społecznie funkcji. Jak wiadomo, mają nam wszystkim zapewniać bezpieczeństwo i egzekwować przestrzeganie porządku publicznego.

Dlatego sprawę cmentarza musimy widzieć i rozumieć w szerszym i współczesnym kontekście.

W tym duchu przebiegła rozmowa insp. Jerzego Powieckiego – komendanta Szkoły Policji i mł. insp. Romana Gryczki – zastępcy komendanta z zaproszonym przez nich naczelnym rabinem Polski – Michaelem Schudrichem. Uczestniczyłam w tej rozmowie. Doszliśmy do porozumienia, że należy godnie upamiętnić cmentarz żydowski i pogodzić wymiar religijny ze świeckim oraz przeszłość z teraźniejszością. Połączyła nas dobra wola, aby rozwiązać problem współistnienia cmentarza i

Szkoły Policji.

Istotne w tym przypadku jest to, że fundatorem pomnika została instytucja świecka – Szkoła Policji i Gmina Piła. To ma konsekwencje dla formy pomnika. Tę formę, na moją prośbę, zaprojektował prof. Janusz Marciniak. Współpracował z nim dr inż. arch. Eugeniusz Skrzypczak. Obaj z Uniwersytetu Artystycznego w Poznaniu. Pomnik harmonijnie łączy to, co religijne, z tym, co świeckie.

Cieszę się, że pomnik będzie uwrażliwiał nie tylko słuchaczy Szkoły Policji. Bo dzięki mądrej decyzji władz szkoły to miejsce upamiętnienia stanie się dostępne dla wszystkich zainteresowanych.

Będzie tam można pomodlić się i pomyśleć o tych, którzy kiedyś współtworzyli Piłę, o żydowskich sąsiadach i zrozumieć, że tylko w ten sposób możemy sprawić, że kiedyś ktoś pomyśli o nas.

Piła skorzysta na upamiętnieniu cmentarza, bo pogłębi się tożsamość jej mieszkańców i ich więź z wielokulturowym dziedzictwem tego miasta. Przybędzie jej jeszcze jedno miejsce naznaczone przez historię i pozytywny przykład rozumienia historii jako czegoś, co powinno nas – żyjących łączyć, a nie dzielić. Mieszkańcy Piły spotkają się z uznaniem i szacunkiem na świecie; tym świecie, który rozumie znaczenie pamięci i jej wpływu na naszą wspólną i pomyślną przyszłość.

W związku z inicjatywą upamiętnienia cmentarza żydowskiego, który znajduje się na terenie Szkoły Policji w Pile, chciałbym wyrazić moją wdzięczność za zrozumienie i wrażliwość dla władz Szkoły, a przede wszystkim dla komendanta p. insp. Jerzego Powieckiego. Działania podjęte przez Szkołę Policji na rzecz ochrony i upamiętnienia kirkutu są dla społeczności

żydowskiej niezmiernie ważne. Dzięki temu zostanie ocalona pamięć o dawnych żydowskich mieszkańcach Piły. Stanie się tak wbrew nazistowskim planom, w których chodziło o zniszczenie narodu żydowskiego i wszelkiej pamięci o Żydach. Pozostaję z nadzieją, że inicjatywa upamiętnienia żydowskiej nekropoli spotka się z pełną akceptacją wszystkich mieszkańców Piły. Szacunek dla miejsc pochówków i dbałość o nie, bez względu na wyznanie, świadczy o poziomie kultury.  

Idea pomnika upamiętniającego XVII-wieczny cmentarz żydowski w Pile

Starałem się, aby pomnik był oszczędny i minimalistyczny w formie, a jednocześnie pełen

treści. Najważniejszym elementem przekazu tej treści uczyniłem napis eksponujący religijny i

historyczny charakter pomnika oraz przesłanie etyczne o znaczeniu pamięci. Granitowa płyta

ma kształt gwiazdy Dawida i stanowi jednoznaczny symbol narodowościowy. Szary kolor

granitu przywodzi na myśl ludzkie prochy.

Płyta została umocowana na niewidocznej stalowej konstrukcji, aby stworzyć wrażenie, że

gwiazda unosi się nad ziemią. Pomnik jest jak otwarta księga, która zaprasza do czytania.

Lekko podniesiony wierzchołek gwiazdy został – zgodnie z tradycją – skierowany na wschód

(w stronę Jerozolimy). Na jego gładkiej powierzchni, jak w lustrze, odbija się niebo i drzewa.

Pod gwiazdą znajduje się betonowa replika jej cienia. To podstawa pomnika i jednocześnie

symboliczna pieczęć pamięci o ludziach pochowanych w tym miejscu oraz podkreślenie

trwałości tej pamięci.

Projekt został zaakceptowany przez naczelnego rabina RP Michaela Schudricha i fundatorów,

którymi są: Szkoła Policji (obecny gospodarz terenu cmentarza) i Gmina Piła.

Janusz Marciniak