Rabin Birnbaum

Zaczynamy lekturę księgi Wajikra, trzeciej księgi Chumaszu. Wajikra wprowadza nas do nowego świata: świata ofiar, będącego głównym tematem pojawiającym się na kartach księgi. Księga Bereszit wprowadzała nas do pierwszego etapu historii  ludu żydowskiego; Księga Szemot zapoznawała nas z najważniejszymi wydarzeniami w dziejach ludu: rozproszeniem i odkupieniem.  Dzięki Księdze Wajikra wejdziemy w żydowskie życie w szczególe, w żydowski dom. Bereszit i Szemot to dziedzina historii. Wajikra to świat praw i nakazów.

Tora nie wyjaśnia potrzeby składania ofiar i dlatego, w późniejszym czasie pojawia się tak wiele interpretacji. Różni badacze i komentatorzy starali się zrozumieć, co było celem składania ofiar i dlaczego Tora nakazuje nam ów rytuał.

Pomimo, że współczesny człowiek jest bardzo oddalony od tematyki składania ofiar, należy studiować i pogłębiać swe zrozumienie tego nakazu, tak ważnego dla wielu pokoleń w historii żydowskiego ludu.

Pierwszą ofiarą jaką znamy jest Kain i Abel. Kiedy Kain i Abel złożyli swą ofiarę, nie robili tego z powodu przykazania ale działali zgodnie z ich osobistymi potrzebami i uczuciami: skierowania się w kierunku czegoś transcendentnego w ich życiu. Pierwsza ofiara nie została żłożona by oczyścić się z grzechu, symbolizując, że ofiara to psychologiczna i religijna  potrzeba człowieka, a nie B-ga.

Nawet jeśli pierwsze ofiary na tym świecie oparte były na tej naturalnej potrzebie, czego konsekwencją było wykonanie aktu ofiary, Tora uznała, że konieczne jest by ustalić zasady dotyczące sposobu składania ofiar, prowadząc człowieka w jego religijnym życiu.

Wydaje się, że ofiara związana jest z trzema elementami: dawanie, symboliczna reprezentacja i przybliżanie się.

Pierwszy element składania ofiary to dawanie, rezygnacja z czegoś, na rzecz Stwórcy, czegoś, co  chcemy dać Stwórcy. Tora nie rozróżnia pomiędzy różnymi rodzajami dawania: „jeden daje dużo, inny daje mało, lecz istotną rzeczą jest by serce aspirowało do Niebios”. Rzeczywiście, rodzaj składanej ofiary nie jest ważny, istotny jest wysiłek jaki człowiek wkłada w rezygnację z części swego posiadania. Dlatego też czasami mała ofiara biednego człowieka, dla którego dużym wysiłkiem jest zrzeczenie się czegoś na rzecz ofiary, jest postrzegana za bardziej wartościową od pokaźnej ofiary bogatego człowieka. Ofiara to ofiarowanie swego ducha i serca. Ofiary dawane B-gu wymagały, przede wszystkim, woli człowieka. Nie ważne, czy ofiara była dużej wielkości czy małej, liczyła się intencja i to ona wynosiła człowieka ku B-gu.

Drugie podejście do tematu ofiar to symboliczna reprezentacja, jako że ofiara reprezentowała osobistą ofiarę, składanie ofiar zastępowało osobistą ofiarę. Człowiek przynoszący ofiarę winien rozważyć, że to on sam powinien zostać złożony na ołtarzu. Oznacza to, że ofiarą nie jest ten, który usunął grzech, ale jego serce i decyzja, by nie powtórzyć już więcej tego grzechu. Ceremoniał złożenia ofiary ma wywołać ów psychologiczny efekt i związaną z nim symboliką jest obudzenie grzesznika i pobudzenie go  do moralnej i duchowej przemiany.

Przybliżanie się wyrażone jest w samej ofierze będącej aktem religijnym, którego celem jest zbliżenie się do Boskości. Religia charakteryzuje się bliskością z obiektem religijnym, a nie jedynie wiarą. W każdej religii istnieje możliwość zbliżenia się lub oddalenia. B-g jest blisko człowieka, wedle subiektywnego punktu widzenia, osobistego, i daleko, wedle punktu widzenia obiektywnego. Celem złożenia ofiary jest wywołanie religijnego doświadczenia, doświadczenia bycia blisko.

Hebrajski termin na ofiarę – “korban” – pochodzi od słowa “karaw”, oznaczającego przybliżanie się. „Korban” jest więc czymś, co jest bliżej, lub co przybliża.

Wraz z korbanem, cztery elementy wynoszone są, z natury do B-ga. Zwierzę, które jest ofiarą, minerał czyli sól, towarzyszący korbanowi, warzywo poprzez mąkę i, ostatecznie, element racjonalny czyli człowiek składający korban.

Ofiara jest symbolem bliskości, jaka charakteryzuje relację B-ga z ludem Izraela. Ofiara symbolizuje uznanie, iż B-g jest władcą tego świata i musimy mu dziękować za wszystko co mamy.

Jeden z najbardziej znanych wyjaśnień tego, jaki jest cel składania ofiar, mówi o tym, że ofiara reprezentuje walkę Tory z poganizmem. Maimonides twierdzi, że Tora nie zmieniła sposobu składania ofiar ale zmieniła wewnętrzne nastawienie. Zamiast ofiar składanych różnym bogom, ofiara składana jest jednemu B-gu i tylko w jednym miejscu: w Świątyni, anulując pogaństwo i zwyczaj składania ofiar na różnych ołtarzach.

W ten właśnie sposób Wajikra przekształca zwierzęce ofiary obrządku pogańskiego i konfrontuje ludzi chcących spożywać mięso z Boskim uznaniem każdego istnienia za święte. Ofiara ze zwierząt, w przeszłości wykorzystywana do wyrażenia impulsów magii, sadyzmu i obżarstwa, przemienia się w obrzęd odpokutowania odprawawiany w Świątyni.

Oczywiście opinia Rambana wzbudziła różne reakcje komentatorów Tory, którzy nie zgadzali się z tym, że jedynym celem składania ofiar była walka z poganizmem, i którzy widzieli inne ważne uzasadnienia.

Składanie ofiar stanowi moralny problem dla wielu Żydów naszyc czasów. Współcześnie człowiek stara się coraz bardziej zbliżyć do natury i istnieje wiele organizacji ochrony zwierząt, kwestia odnowienia rytuału składania ofiar wzbudza wiele kontrowersji.

Pomimo wielu trudności, jakie mogą się z tym wiązać, stwierdzić należy, że ofiary to jedno z fundamentalnych nakazów Tory, i dlatego są one zawarte w aspiracjach żydowskiego narodu do odkupienia i odbudowy trzeciej świątyni.

Rabin Kook powiedział, że dopóki naród żydowski nie odkryje potrzeby odnowienia rytuału składania ofiar, nie stanie się on prawdziwą praktyką. Dopiero, kiedy ludzie zrozumieją ważność i centralny aspekt tej praktyki, składanie ofiar stanie się na nowo jedną z tradycji żydowskiego ludu, jak było wcześniej.

Rabin Eliahu Birnbaum - Tłumaczyła Daniela Malec
Dziękujemy organizacji Shavei Israel za udostępnienie tekstu