Zwój Tory Rabina Remu

Ostatnią micwą wspomnianą w Torze jest micwa napisania zwoju. Wszystkie autorytety uznają to za osobną micwę. Lecz bezmyślnie rosnąca liczba zwojów Tory na świecie prawdopodobnie nie jest tym, co B-g miał na myśli.

Tur (Jore Dea 270), cytując swojego ojca Rosz, orzeka iż intencją B-ga jest zwiększenie nauczania Tory, poprzez wytwarzanie zwojów Tory i innych przydatnych do nauki książek, dostępnych dla każdego Żyda.
Tak czy inaczej główną micwą jest napisanie prawdziwego zwoju Tory.

Mniej więcej miesiąc temu mój znajomy powiedział mi, że chciałby zasponsorować zwój Tory dla szulu Remu, synagogi i Beit Midrasz, gdzie Rem”u spędził całe swoje życie modląc się i studiując. Przyniosło to bardzo interesujące pytanie.

Cofnijmy się o 450 lat.

Wiadomym jest, że Remu napisał dla siebie własnoręcznie zwój Tory.
Tora rozkazuje w naszej Parszy: : “weata kitwu lachem et haszira hazot”, „Zapiszcie teraz sobie ten oto hymn. Naucz go Izraelitów, włóż im go w usta, aby pieśń ta była dla Mnie świadkiem przeciwko synom Izraela” (Dwarim 31:19). Termin „Szira” (Hymn) odnosi się do utworu, który pojawia się zaraz po Haazinu, ale związany jest też z całą Torą, z wszystkimi pięcioma księgami mojżeszowymi.

Ramba”m (Majmonides) w  Hilchot Sefer Tora (7:1) pisze, że każdy Żyd musi napisać Zwój. Jeśli płaci za to soferowi, by dokonał tego za niego – w porządku, ale jeśli spisze Zwój własnoręcznie, „to tak, jakby otrzymał Torę prosto od B-ga”.

Rem”u (Szulchan Aruch, Jore Dea 270:1) podążył za opinią Rambam’a i uznał, że najlepszą formą wypełnienia tej micwy jest spisanie Tory własnoręcznie, a jeśli nie masz takiej możliwości – powinieneś kupić jedną niekompletną i dokończyć pracę, np. kupić zwój zawierający błędy, lub niekoszerny z jakiegoś innego powodu, poprawić go i przywrócić do koszernego stanu.
Można rozsądnie spytać, że skoro jest to micwa, przykazanie z Tory, dlaczego nie jesteśmy zachęcani do tego, by każdy z nas poszedł spisać zwój Tory? Niezwykle rzadko znajdujemy jednostki, nawet w religijnych społecznościach, którzy faktycznie tak robią.
Istnieją oczywiste trudności techniczne – sztuka rękopiśmiennictwa jest dziedziną specjalistyczną, wymagającą obszernego treningu, zaś zapisanie zwoju może zabrać profesjonalnemu skrybie nawet rok, przy pełnym czasie pracy. Istnieje jednakże głębsza odpowiedź. Tradycyjnie micwa spisania zwoju Tory jest wypełniana poprzez udział w gminnym zwoju, zazwyczaj poprzez przekazanie pewnej kwoty pieniędzy wobec na rzecz zakupu zwoju – każda osoba nabywa jedną lub więcej literę.  Jest to micwa, która ze względu na sposób, w jaki jest wykonywana, podkreśla koncepcję jedności ludu żydowskiego. Poprzez uczestnictwo na poziomie zbiorowości, wypełniamy micwę zapisania zwoju Tory.          
Wiele zwojów powstałowłaśnie w tym celu – dla idei zgromadzenia i połączenia jednostek poprzez spisanie wspólnego zwoju Tory.

Jeszcze jedno. Każdy Żyd jest porównany do litery w zwoju Tory. W ten sam sposób, aby według prawa żydowskiego zwój Tory był koszerny i nadawał się do użytku, każda litera musi być poprawna, a nie popękana, wyblakła, czy brakująca; tak, jak naród żydowski, by mógł w pełni funkcjonować jako całość, każda jednostka powinna wypełniać swój potencjał. Jeżeli jednostka jest brakująca lub cierpi, wpływa to na całość.

Rem”u spisał zwój Tory własnoręcznie.
Do czasu II Wojny Światowej przechowywany był on w synagodze w specjalnej skrzyni, lub według innej wersji, w specjalnej arce, po lewej stronie Heichal (dziedzińca). Został on zniszczony w czasie Holokaustu w obozie pracy w Płaszowie, razem z innymi zwojami Tory i rytualnymi przedmiotami z Krakowa.
Zwój ten był specjalnie strzeżony z wyjątkową troską. Używano go tylko raz w roku –
w Jom Kipur. Kilka lat przed wojną zaprzestano czytania z niego ze względu na jego zły stan.
Innym problemem jest jak znaleźć kopię Tory, której możemy zaufać, iż nie zawiera błędów. Jak wiemy, nawet jeden błąd czyni zwój niekoszernym, a przez to nienadającym się do użytku.
Dlatego też Ramba”m postanowił oprzeć się na tekście Keter Aram Tzova Aarona ben Ashera.
Słowo o słynnym „Keter”. Kodeks Aleppo, „Keter Aram Tzova” to najstarszy pełny manuskrypt Biblii Hebrajskiej. Około jego jedna trzecia zaginęła w 1947 roku.
Uważa się go za najbardziej kompetentny dokument w Mesorze (przekazie), tradycji przez którą hebrajskie piśmiennictwo zachowywane było z pokolenia na pokolenie.   
W X wieku Keter został darowany gminie żydowskiej w Jerozolimie, a potem przetransportowany do Egiptu razem z żydowskimi uchodźcami. Pojawił się później w rabinackiej synagodze w Kairze, gdzie był przedmiotem konsultacji Rambama i innych uczonych i gdzie wykonano wiele kopii. Następnie przeniósł się do Syrii na czas pięciuset lat. Wtedy zaginął i ponownie pojawił się w 1958 r.
Rem”u, jako wielkie „fan” Ramba”ma zdobył krótką, limitowaną kopię Keter i spisał według niego swój swój. Kopia strzeżona była w  synagodze Rem”u, razem z samym zwojem, i kara ekskomuniki groziła temu, kto wyniósłby ją poza synagogę. Była to jedyna aszkenazyjska kopia.

Gdzie Rem”u z dalekiego Krakowa zdobył tę kopię? Była to zasługa Rabina Josefa Karo, wielkiego rywala Rem”u, który przysłał ją do niego jako prezent. Działo się to, gdy Rem”u otrzymał Szulchan Aruch, księgę bardzo podobną do tej, nad którą sam pracował. Przygnębiony Rem”u odesłał swoje Hagahot (komentarze) do Szulchan Aruch. Rabin Josef Karo docenił komentarze „młodego geniusza z Polski” i między dwoma głównymi autorytetami halachicznymi ostatnich generacji zawiązała się bogata korespondencja. W pewnym momencie Rem”u wspomniał o swojej woli własnoręcznego spisania zwoju Tory, a Rabin Josef Karo przesłał mu kopię w prezencie w ramach rekompensaty, lub według innej wersji, kupił za sto złotych dukatów kopię wykonaną specjalnie dla Rem”u. Ciekawym w tej wersji jest iż Rem”u postanowił zawrzeć w niej niektóre zmiany i poprawki. Rabbi Wajsman Chijut, który badał zwój Rem”u, w swoim artykule opublikowanym w “Hamagid” w 1858 przytacza listę 18 zmian w pisowni, jakie odnalazł w zwoju Rem”u w zestawieniu z naszym zwykłym tekstem. Większość z nich odnosiła się do wersji jemeńskiej. Niektóre z nich to aspekt Chaserot veJeterot (wokalizowany i bez wokalizacji), inne to Ptuchot uStumot (krótkie wyjaśnienie: zwój Tory dzieli narrację na dwa rodzaje podziału „parszija” – 1.  "ptuchot" (“otwarte”) – zaznaczone przez pustą przestrzeń na końcu linii, następna „parszija” rozpoczyna się na początku kolejnej linii; 2. „stumot” („zamknięte”), wskazane przez lukę na co najmniej dziewięć spacji, następna parszija może rozpocząć się w tej samej linii. Według zasad Parszija Ptucha wskazuje na zasadniczą zmianę tematu, podczas gdy Parszija Stuma na zmianę nieco subtelniejszą. Ale, jak zawsze, są wyjątki.). I najbardziej interesująca jest dwukrotna zmiana kształtu liter: w dwóch miejscach literę kof, która zazwyczaj wygląda tak:     , Rem”u umieszcza w takiej oto postaci:  . Nie trzeba wspominać, że w świetle Halachy jest to ściśle niestosowne. Halacha wymaga, by każda litera była „otoczona pergaminem”, tak, by żadna z liter nie dotykała innej, i zwłaszcza jak napisał sam Rem”u (Orach Chajim 32:4), zwój musi zostać zapisany „pismem idealnym”.

Tak czy inaczej, dylematem jest: czy zawrzeć te zmiany w zwoju Tory, który zamierzamy umieścić w Szulu Rem”u, tak, jak poczynił je sam Rem”u, czy może podążyć za tradycyjną, zwykłą wersją, przyjętą w zwyczaju we wszystkich aszkenazyjskich gminach.

Co o tym myślisz?

Cudownego Szabatu.