Gmina żydowska - ZEMSTA A KARA

KONTAKT

BIURO

Kliknij TUTAJ

Wsparcie finansowe Gminy

Numery kont info

POLUB NAS :)

Nasz You Tube

NOWE

POPULARNE

The National Library of Israel

Posen Library

KLIK

Kalendarz

TSKZ

Portal Chaim

Portal o Żydach, artystach i kulturze

Bar Micwa Ryana

Kliknij TUTAJ

Blog Leona Jedwabia z Australii

Moja podróz przez Holokaust

Koszerne produkty

Chabad

Szalom TV

KOL POLIN

Archiwum

ZEMSTA A KARA

Tora (Wajikra) mówi: „Nie będziesz mścił się” (19:18). Nie jest prawdą to, co przypisuje judaizmowi Ewangelia św. Mateusza (5, 43): „Słyszeliście, że powiedziano: Będziesz miłował bliźniego swego, a będziesz miał w nienawiści nieprzyjaciela swego”, która odsyła nas do Wajikry 19, 18, gdzie czytamy – jak widać wyżej – dokładne zaprzeczenie tezy Ewangelii. Jednocześnie za postępowanie, które krzywdzi człowieka (i skłania go do myśli o zemście), wyznaczane są w Torze kary.

Ale czy kara jest formą zemsty?

Na wstępie trzeba sobie uświadomić, że każda kara jest nie tylko środkiem wychowawczym, ale także odwetem. Odwet definiuje się jako odpłacenie złem za zło. Nie istnieje kara, która nie zawiera elementów odwetu, bo nie istnieje kara, która nie zawiera elementów zła. Kara jest zawsze jakąś formą „odpłacenia złem za zło”. Nikt nie zaprzeczy przecież, że więzienie, jakakolwiek inna forma ograniczenia swobód, nawet grzywna – są złem wobec karanego. A więc: tak. Każda kara zawiera w sobie również odwet. Czy jest on zatem sam w sobie złem?

Odwet za popełnione zło, może być – tak jak prawie wszystko inne – sprawiedliwy bądź niesprawiedliwy. To jest najważniejsza sprawa: jaki jest ten odwet, zawarty w karze? Bo niesprawiedliwy byłby złem. Sprawiedliwy natomiast skierowuje zło przeciw przestępcy, a więc jest dobrem. Bo prawie nic nie stanowi zła samo w sobie. Przecież kluczem do sytuacji jest stwierdzenie, przeciwko komu skierowuje się tu zło. To zło, które musi zawierać każda kara, występuje przeciw temu, kto popełnił zło. Staje się więc dobrem dla wszystkich, z wyjątkiem karanego. A on – osądzony i uznany za winnego – zasłużył na to zło, krzywdząc wcześniej niewinnego człowieka. Bo niewinny nie zasługuje na zło. Winny – tak. W tym rozróżnieniu jest sedno sprawy.

W słynnym kodeksie prawnym Hammurabiego była taka zasada, że jeżeli budowniczy domu źle wykonał projekt i ściana runęła zabijając dziecko właściciela domu, to karą dla budowniczego było zabicie jego dziecka. To właśnie przykład zemsty, czyli odwetu niesprawiedliwego. Niesprawiedliwego – bo kara dotykała zupełnie niewinnego. (Nie bez powodu podajemy taki przykład, bo w wielu kulturach do dziś istnieje zasada mordowania całych rodzin, w zemście za czyn popełniony przez ich syna lub brata). Natomiast kara dla budowniczego, za co prawda nieumyślne, ale spowodowanie śmierci człowieka, jest także odwetem - tyle że sprawiedliwym. Za swój błąd musi on ponieść konsekwencje. Sprawiedliwą karą za nieumyślne spowodowanie śmierci, według zasad Tory nigdy nie była śmierć, a jedynie wygnanie do miasta ucieczki.

A więc: nie. Odwet wcale nie musi być złem.

Gdy jest sprawiedliwy - to kara. Lecz gdy jest niesprawiedliwy - to zemsta.

Sprawiedliwość bezwzględnie wymaga, aby odpłacać złem za zło, bo jeśli będzie się na zło reagowało dobrem, albo nawet jedynie obojętnością, to takie postępowanie będzie stanowiło zachętę do następnych złych czynów i krzywdzić się będzie tych, którzy czynią dobro, skoro ich postawa spotka się z identyczną reakcją, jak czynienie zła. Traktowanie dobra i zła w taki sam sposób jest źródłem niesprawiedliwości. Bo kara to jednak nie tylko środek wychowawczy i zapobieganie, aby np. morderca nie popełnił następnej zbrodni, kara to także wymierzenie sprawiedliwości. A czyż może istnieć sprawiedliwość bez sprawiedliwej kary?

Słynnemu tropicielowi zbrodniarzy nazistowskich, zmarłemu w roku 2005 Szymonowi Wiesenthalowi, zarzucano, gdy przez powojenne dziesięciolecia kontynuował swoją działalność, że kieruje nim żądza zemsty. Przecież ci zbrodniarze, często już ludzie starzy, nie zaczną kilkadziesiąt lat po wojnie budować nowych komór gazowych, przecież nie stanowią zagrożenia już dla nikogo – argumentowano.
Simon_Wiesenthal.jpg
Szymon Wiesenthal
(fot. Horego)

Rzeczywiście: stawianie ich przed sądem miało zaowocować karą, która nie mogła już spełniać ani funkcji wychowawczej (za późno na „wychowywanie” siedemdziesięciolatków), ani prewencyjnej (nie zamierzali oni powrócić do mordowania).

Sprawiedliwość ma jednak znacznie głębszy wymiar. Lojalność człowieka, który przeżył, wobec tych, którzy zostali zamordowani, wymagała ścigania zbrodniarzy w imię sprawiedliwego odwetu. Kosmiczny ład świata jest bowiem naruszony, gdy ten, kto popełnia ekstremalne zło, nie zostaje ukarany i ludzkość nie jest zainteresowana wymierzeniem mu kary. Gdy – jak w tym przypadku – masowi mordercy niewinnych ludzi spokojnie dożywali swoich lat np. w Ameryce Południowej. Istnieją, oczywiście, skrucha i przebaczenie, a judaizm nakazuje przebaczać, jest to jeden z podstawowych nakazów religijnych, ale jednocześnie podkreśla, że przebaczać mogą tylko ci, którzy doznali krzywdy i wyłącznie na prośbę krzywdziciela. Nie wolno nigdy przebaczać w cudzym imieniu. A zamordowani nie mają przecież możliwości przebaczenia, bo odebrał ją im, razem z życiem, morderca.

Te zagadnienia, które judaizm rozpatrywał już przed tysiącami lat, są często nie rozumiane we współczesnym świecie. Z jednej strony istnieją bowiem kraje, gdzie zemsta indywidualna, poza prawem (tzw. morderstwo honorowe), znajduje zwyczajowe przyzwolenie i często nie jest ścigana albo jest traktowana łagodnie. Z drugiej, jest także świat zachodni (zwłaszcza Europa), w którym powszechnie obserwuje się traktowanie najcięższych przestępstw z nieludzką wręcz łagodnością. Bo czy nie jest nieludzkie odrzucenie instynktownego u człowieka poczucia sprawiedliwości, które nakazuje mu chcieć, aby czyniący zło sam także, za swoje czyny, doświadczył jakiejś formy zła?

Często dowiadujemy się przecież w mediach o mordercach skazanych na zaledwie kilkanaście, a nawet tylko kilka lat więzienia za odebranie niewinnemu człowiekowi życia. I tym, którzy są oburzeni tak małymi wyrokami, zarzuca się, że powoduje nimi „niska, obrzydliwa chęć zemsty”. Powodem tego ostatniego zjawiska jest z gruntu fałszywe przekonanie, że odwet – sam w sobie – jest złem, nawet pod postacią kary. Wiedza o tym, że istnieje odwet niesprawiedliwy i sprawiedliwy, wydaje się coraz słabiej obecna. A ponieważ odwet stanowi zawsze, co podkreślaliśmy powyżej, element kary, coraz częściej uważa się, że sama kara jest również złem. Kara mylona jest z zemstą, ponieważ łączy je obecność odwetu w obu z nich. I dlatego kary wymierza się coraz rzadziej i coraz łagodniejsze – coraz częściej mówi się o wyłącznie „rehabilitacji” i „prewencji”, coraz rzadziej – o karze.

Takie głębokie pomieszanie pojęć musi prowadzić nieuchronnie do wielkich niesprawiedliwości. Bowiem „Ten kto współczuje, gdy powinien być okrutny, będzie okrutny wtedy, gdy powinien współczuć” (Kohelet Raba 7, 16). Czyż nie brzmi to jak konfucjańskie „Jeżeli dobrem odpłacisz za zło, czym za dobro się odwdzięczysz?” ,

Nadmierna, nieusprawiedliwiona łagodność wobec winnego zbrodni jest automatycznie okrucieństwem wobec jego ofiary lub – w przypadku morderstwa – jej najbliższych, którym fakt, że system prawa obchodzi się łagodnie z mordercą np. ich syna, brata lub ojca, sprawia dodatkowy, głęboki i trwały ból.

Wstecz