Chanuka to święto upamiętnienia zwycięstwa Machabeuszy nad Grekami i ponownego uświęcenia Świątyni. Trwa osiem dni, a zaczyna się 25 dnia miesiąca Kislew  Nazwa "chanuka" została nadana dla upamiętnienia faktu, że żydowscy wojownicy odpoczęli - hebr. "chanu" - zakończywszy walkę . Miało to miejsce w dniu 25 miesiąca Kislew - zaś zapisaną hebrajskimi literami cyfrę 25, można odczytać jako "ka". Historia Chanuki rozpoczyna się w czasach rządów Aleksandra Wielkiego. Aleksander podbił Syrię, Egipt i Palestynę. Zezwolił jednak aby ludzie zamieszkujący tereny przez niego podbite kultywowali swoje zwyczaje religijne i zachowali pewien stopień autonomii. Pod tymi, dość łagodnymi, rządami, wielu Żydów przyjęło kulturę helleńską i jej język, zwyczaje i ubiory.

Ponad sto lat później, następca Aleksandra, Antiochus IV miał władzę nad tymi terenami. Rozpoczął on ucisk Żydów, umieszczając w Świątyni helleńskich kapłanów, masakrując Żydów i zabraniając im praktykowania ich kultu. Bezcześcił on również Świątynię domagając się ofiar ze świń (zwierząt niekoszernych) na ołtarzu. Dwie grupy przeciwstawiły się Antiochusowi, grupa narodowa pod przywództwem Mattathiasa Hasmoneańczyka i jego syna Judę Mahabeusza oraz religijna znana jako chasydzka, poprzedzająca Faryzeuszy ( nie ma bezpośredniego związku ze współczesnym ruchem chasydzkim). Połączyli oni swe siły w buncie przeciwko zarówno wynarodowianiu Żydów helleńskich jak również presji ze strony rządu greckiego. Rewolucja powiodła się i Świątynia została ponownie uświęcona.

Według tradycji spisanej w Talmudzie, w czasie ponownego uświęcenia pozostało bardzo niewiele oliwy, która by nie została skalana przez Greków. Oliwa była niezbędna do menory ( kandelabru) w Świątyni, która miała się palić każdej nocy. Zostało tylko jednak tyle oliwy aby zapalić menorę jednej nocy. I nagle, w cudowny sposób, paliła się ona przez dni osiem, tak długo jak było trzeba czasu aby zebrać nowe zapasy oliwy do menory. Trwające 8 dni święto zostało ogłoszone aby upamiętnić ten cud.

Zwyczaje i obrzędy

Centralnym obrzędem Chanuki jest zapalanie świec na chanukiji. W dzisiejszych czasach używa się świec, ale pierwotnie używano do tego celu glinianych lub metalowych lamp oliwnych z ośmioma miejscami na knot. Świece chanukowe zapala się w ten sposób, że pierwszego dnia zapala się pierwszą świecę, zaczynając od prawej strony, i w ciągu następnych dni dodaje się po jednej świeczce, tak że ósmego dnia płonie cała chanukija. Drugiego dnia zapalanie zaczyna się od drugiej świeczki, przypisanej na ten dzień i dopiero potem zapala się tę, która płonęła dnia poprzedniego. Tak postępuje się również w kolejne dni święta.

Zapalaniu świec towarzyszą następujące błogosławieństwa:

"Błogosławiony jesteś Panie, Boże nasz, Królu Wszechświata, który uświęciłeś nas swymi przykazaniami i przykazałeś nam zapalać światło Chanuki" i

"Błogosławiony jesteś Panie, Boże nasz, Królu Wszechświata, za to, że uczyniłeś cuda naszym ojcom w owych dniach, w tamtym czasie".

Pierwszego dnia Chanuki dodaje się jeszcze:

"Błogosławiony jesteś Panie, Boże nasz, Królu Wszechświata, za to, że dałeś nam życie, zachowałeś nas i doprowadziłeś do dzisiejszego dnia".

Światła chanukowe powinny palić się co najmniej przez pół godziny, a jeśli zgasną, należy je zapalić ponownie, ale już bez powyższego błogosławieństwa. Do zapalania służy osobna, dziewiąta świeczka - szamasz (pomocnik) - która również ma swoje miejsce na chanukiji, nie może jednak znajdować się w jednym rzędzie z pozostałymi świeczkami. Nie można bowiem zapalać świateł chanukowych jedno od drugiego ani też dopuścić, aby płomienie się stykały. Oprócz chanukiji musi palić się inne światło, gdyż tradycja zakazuje czerpania korzyści ze światła świecznika - ma ono służyć tylko dla uczczenia święta. Każdego dnia święta recytuje się cały Hallel (odpowiednie Psalmy), natomiast czytane w czasie Chanuki fragmenty Tory opowiadają o poświęceniu Przybytku na pustyni i zapaleniu Menory, oraz o darach, jakie zostały wtedy złożone przez książąt Izraela. Ponadto przy zapalaniu świec śpiewana jest pieśń "Maoz cur".

Zwyczaj nakazuje, aby kobiety nie pracowały podczas gdy palą się światła Chanuki, a czasem nawet jest on rozszerzany na cały czas trwania święta. Kobiety cieszą się bowiem szczególnymi względami podczas Chanuki na pamiątkę czynu Judyty. Judyta bowiem weszła podstępem do wrogiego obozu, do namiotu Holofernesa, wodza Syro-Greków. Napoiła go, a gdy ten zasnął, ucięła mu głowę... Wydarzenie to zaważyło na zwycięstwie Machabeuszy.

Tradycyjne potrawy chanukowe to placki zwane latkes, pączki i faworki, ponieważ podczas tego święta na pamiątkę cudu chanukowego przyrządzane są potrawy na oleju. Przygotowuje się też dania z mleka i serów na pamiątkę Judyty.

Gry chanukowe

Świecki charakter Chanuki przejawia się w tym, że dozwolone są wtedy gry hazardowe, np. gra w karty. Jednak najpopularniejszy i najbardziej charakterystyczny dla Chanuki jest drejdel, czyli czworoboczny bączek, którym bawią się dzieci. Na jego czterech ściankach napisane są hebrajskie litery: n, g, h, f - pierwsze litery słów: "nes gadol haja szam" , co oznacza "cud wielki był tam". Drejdlem można także grać. Oto zasady: hebrajskie litery mają na potrzeby gry znaczenie w jidysz: "n" - "niszt" (nic) lub "nemt" (bierzcie); "g" - "ganc" (całe); "h"- "halb" (połowa); "sz" - "sztel-an" (postaw).

Inną popularną grą są kwitlech. Są to kartki oznaczone cyframi od 1 do 12 (dwa komplety), które rozlosowuje się między graczami po dwie. Gra polega na tym, że trzeba osiągnąć liczbę 31 przez dodanie sumy posiadanych numerów do liczby 9 lub jej wielokrotności. Trzeba zatem posiadać dwie dwójki lub dwie jedenastki, lub szóstkę i siódemkę itd. Można także używać kwitlech przedstawiających cyfry za pomocą liter hebrajskich.

Źródło: JewFAQ, Paulina Biskup