W parszy Wajeszew w rozdziale 38 wersie 8 czytamy:

W parszy Wajeszew w rozdziale 38 wersie 8 czytamy:

Wtedy rzekł Juda do Onana; Obcuj z żoną brata swego i wypełnij wobec niej obowiązek powinowatego (jibum), aby zachować potomstwo bratu twemu.

Jibum. To słowo najwyraźniej znane Jehudzie. My poznajemy je dopiero w parszy Ki Tece. Dla Jehudy wydaje się ono zwykłą rzeczą. Lejabem czyli ożenek się z żoną brata, który nie pozostawił potomków. Celem zabiegu jest zapewnienie kontynuacji linii brata. Dziecko zrodzone z takiego związku nosi nazwisko zmarłego i nazywane jest jego potomkiem.

Jakie są założenia tej praktyki?

Po pierwsze: kobieta nie wychodzi za mąż za mężczyznę, ale za całą rodzinę. Oczywiście jest żoną tylko jednego mężczyzny, ale zobowiązana jest również wobec reszty jego rodziny. Jeżeli jedna z gałęzi rodziny nie wydała owoców, to należy się postarać, by inna gałąź zaowocowała. Wygląda na to, że celem rodziny jest kontynuacja, wieczność. Wobec tego małżeństwo to “chesed”. Chesed wobec żyjących, a czasami nawet wobec nieżyjących.

Jibum w takim razie jest rodzajem zobowiązania etycznego. Kto jest objęty tym zwyczajem? Wydaję się, że nie ma ograniczeń. Może to być brat umarłego, a może być również jego ojciec.

Tora zmodyfikowała ten zwyczaj w dwóch miejscach:

1. Zmniejszyła krąg zaangażowanych w kontynuacje rodziny do brata umarłego.

2. Tora dodała możliwość zrezygnowania z owego zwyczaju. Nazywa się to “chalica”.

W czasach Jehudy nie istniały wyżej wymienione innowacje. Można powiedzieć, że Tora nauczyła się tych dwóch rzeczy z opowieści o Jehudzie i Tamarze. Sens przykazań nadanych nam przez Torę bardzo często można wytłumaczyć na podstawie opowieści o praojcach.

Czytamy dalej w wersie 9:

Lecz Onan, wiedząc, że to potomstwo nie będzie należało do niego, ilekroć obcował z żoną brata swego, niszczył nasienie swoje, wylewając je na ziemię, aby nie wzbudzić potomstwa bratu swemu.

I zadajemy pytanie: Jaki jest w zasadzie grzech Onana? Poskąpienie chesed? Uniknięcie aktu dobroci? Onan nie jest zainteresowany kontynuacją linii brata. Bardziej pociąga go uroda Tamar. Jest w pewnym sensie egoistą. Przykład społeczności egoistycznej znajdujemy w opowieści o Sodomie i Gomorze. Również tam egoizm był powodem upadku. Naprawą sytuacji były córki Lota, które chciały zapewnić kontynuacje Sodomy i Gomory. Dlatego też nie przypadkiem potomstwo córki Lota (Moabici) połączy się z potomstwem Jehudy i Tamar (Rut Moabitka z Boazem z plemienia Jehudy).

Dalej czytamy wers 10, 11:

Bogu nie podobało się to, co czynił, dlatego i jego pozbawił życia. Wtedy rzekł Juda do Tamary, synowej swojej; Zamieszkaj jako wdowa w domu ojca twego, aż podrośnie Szela, syn mój. Myślał bowiem: Niech przynajmniej on nie umrze, podobnie jak jego bracia. I poszła Tamar, i mieszkała w domu ojca swego.

Jehuda odwleka wydanie kolejnego syna za Tamar. Jako przyczynę podaje jego zbyt młody wiek. Prawdziwym powodem jest podejrzenie, że Tamar jest kobietą nazywaną przez naszą tradycję: Isza Katlanit czyli kobieta, której mężowie giną. Z taką kobietą, mówi halacha, nie żenimy się. Jehuda podejrzewał, że jest coś w Tamarze, co powodowało przedwczesną śmierć jego synów.

Wersy 12, 13, 14:

A po upływie wielu dni umarła córka Szuy, żona Judy. Gdy minął czas żałoby, poszedł Juda z przyjacielem swoim Chirą z Adullam do Timny, do tych, którzy strzygli jego owce.

A gdy doniesiono Tamarze, że jej teść idzie do Timny, aby strzyc swoje owce,

Zdjęła z siebie szaty wdowie, okryła się i otuliła zasłoną, i usiadła przy bramie wejściowej do Enajim, położonego przy drodze do Timny, bo wiedziała, że Szela już dorósł, a nie dano mu jej za żonę. Widoczny jest pewnego rodzaju skandal. Tamar nie dane jest kontynuowanie linii ani Era (pierwszego syna Jehudy), ani Onana (drugiego syna, który również zmarł).

Wersy 15,16,17,18:

A gdy ją Juda zobaczył, myślał, że to nierządnica, bo zakryła swą twarz.

Wtedy zszedł z drogi ku niej i rzekł: Pozwól, że będę obcował z tobą! Nie wiedział bowiem, że to była jego synowa. I odpowiedziała: Co mi dasz za to, że będziesz obcował ze mną?

Rzekł: Poślę ci koźlątko z trzody. A ona rzekła: Czy dasz zastaw, póki go nie przyślesz?

Rzekł: Co ci mam dać w zastaw? A ona powiedziała: Swoją pieczęć, swój sznur i swoją laskę, którą masz w ręku. Wtedy dał jej i obcował z nią. A ona poczęła z niego.

Jakiego charakteru rzeczami są przedmioty, które dał Jehuda Tamarze jako zastaw? Pieczątka, sznur i laska są symbolami królestwa i władania. Jehuda nie jest zwykłym człowiekiem. To jeden z włodarzy, głowa plemienia. Jak widzimy dalej ma nawet siłę poprowadzenia człowieka na śmierć.

Właśnie dlatego Tamar uważa, że najlepszym zastawem są właśnie symbole królestwa – po nie z pewnością ktoś się zgłosi.

Obcowanie z nierządnicą było dozwolone przez nadaniem Tory. Nie należało jednak do czynów przyzwoitych czy chwalebnych. Dlatego też czyn Jehudy był swego rodzaju wstydem. Gdy próby odzyskania zastawu się nie udają Jehuda zaleca pozostawienie całej sprawy, zanim stanie się jawna:

Wtedy rzekł Juda: Niech sobie to zatrzyma; obyśmy tylko nie stali się pośmiewiskiem. Posłałem przecież to koźlątko, a ty jej nie znalazłeś.

Po upływie 3 miesięcy od zdarzenia ludzie zauważają, że Tamar jest w ciąży i informuję o tym jej zięcia Jehude. Ten wydaje natychmiast nakaz spalenia nierządnicy. Dlaczego? Przecież powiedzieliśmy, że związki bez ślubu są legalne. W tym przypadku sytuacja jest jednak inna – mamy do czynienia z jibum. Stan cywilny “Jewamy” – czyli kobiety w sytuacji Tamar – to mężatka. Nadal jest ona związana z rodziną męża i ma wobec niej pewne zobowiązania.

Czytamy dalej: A gdy wyprowadzono ją, posłała do teścia swego i kazała mu powiedzieć: Jestem brzemienna z męża, do którego należą te rzeczy. I rzekła: Rozpoznaj, czyja to pieczęć, sznur i laska?

Tamar nie wskazała bezpośrednio na Jehudę. A Jehuda mógł powiedzieć, że nie wie do kogo należą te przedmioty i nie zostać wmieszanym w całą sprawę. Rabini powołują się na opowieść o Tamar, która wolała być spalona niż upokorzyć innego. Ryzykowała śmiercią nie podając właściciela przedmiotów, by nie był publicznie zawstydzony.

Mędrcy powiadają: lepiej, żeby człowieka wrzucili do rozgrzanego pieca niż miałby zawstydzić innego publicznie. Inni mędrcy dopatrują się nieścisłości. Są tylko trzy rzeczy, których nie można popełnić nawet pod groźbą śmierci: zakazane stosunki, morderstwo i bałwochwalstwo. Nie ma wśród nich przecież zawstydzania.

Rabini odpowiadają: również zawstydzanie innych jest morderstwem.

Szabat Szalom,

Rabin Dawid Szychowski