Paraszat
Jitro (Księga Wyjścia / Sefer Szemot 18:1-20:23)
Paraszat Jitro jest najkrótszą paraszą w Sefer Szemot, a jednak jest ona - być
może - najważniejszą parasza całej Tory, skoro zawiera w sobie opis, jak Haszem
daje Torę narodowi wybranemu. Paraszę, którą komentuję nazwałbym raczej
'Paraszat Mosze', ale jednak to nie jest jej nazwa – nosi ona tytuł 'Parszat
Jitro'. A kto to był Jitro?
Jitro był teściem Mojżesza i naczelnym kapłanem
Midianitów. A jak mógł kapłan bałwochwalstwa zasłużyć na to, że parasza, która
opisuje dawanie Tory przy Górze Synaj oraz 10 Przykazań nosi jego imię?? Kim
jest ten Jitro i kim są ci Midianici?
Midian
był jednym z synów Abrahama zrodzonym z jego żony Ketury [Bereszit 25:1-2],
którą część komentatorów identyfikuje jako Hagar, matkę Iszmaela (zobacz Raszi
itd.), zaś część komentatorów identyfikuje ją, jako zupełnie inną kobietę (Ibn
Ezra, Ramban, itd.). Midianici pokazują się w historii żydowskiej kilkakrotnie,
może najbardziej znanym wydarzeniem jest, kiedy Midianici sprzedają Józefa do
Iszmaelitów [Bereszit 37:28]. Co to za ludzie, co sprzedają własnego kuzyna –
przecież i Józef, i Midianici są kuzynami po wspólnym pradziadku Abrahamie!?
Część z komentatorów owszem twierdzi, że Midianici działali na rozkaz braci
Józefa, co jednak nie zrzuca z nich winy. Jest nawet stanowisko wśród
komentatorów (Raszbam, wnuk Rasziego), że Midianici działali z własnej
inicjatywy! Ale czy tak, czy inaczej, nic dobrego o Midianitach to nie mówi.
Patrząc później w Torze, w Księdze Liczb [Bamidbar 25:6], widzimy kolejne złe
czyny Midianitów, kiedy ich księżniczka, razem z innymi Midianiczkami próbują
namówić synów Izraela do bałwochwalstwa. A Jitro to ich naczelny kapłan! Nie
tylko, że był teściem Mojżesza ale nawet zasłużył na to, że najbardziej centralna
parasza całej Tory nosi jego imię! Jakie jest w tym dla nas przesłanie?
W Talmudzie toczy się dyskusja, czy Jitro przeszedł na judaizm, czy nie. Z
jednej strony Jitro twierdzi, że on teraz wie, iż Haszem jest większy, niż
wszystkie inne siły [Szemot 18:11], ale z drugiej strony czytamy później w tym
samym rozdziale, że Jitro wraca do Midianu. A więc Talmud nie daje nam żadnej
jednoznacznej odpowiedzi na to pytanie.
Alternatywnym rozumieniem zasługi Jitro jest uznanie dla porady, którą daje on
Mojżeszowi. Jitro widzi, jak wszyscy Izraelici przychodzą do Mojżesza z każdym
pytaniem i jak Mojżesz traci siły. Jitro radzi swojemu zięciowi, aby wyznaczył
sędziów pod sobą, aby decydowali o wszystkich prostych sprawach, i żeby tylko
ciężkie kwestie dochodziły aż do Mojżesza, który mógł zapytać Haszem
bezpośrednio. Takim sposobem, można by faktycznie uzasadnić, dlaczego Jitro
zasłużył na to, że parsza, która ma w sobie dawanie Tory na górze Synaj nosi
jego imię. Jeśliby naród przez 40 lat na pustyni przyzwyczaił by się, że zawsze
dostaje odpowiedzi od Haszem, nawet na każde drobne pytanie, pytając Mojżesza,
a ten zapyta Haszem i przekaże Jego odpowiedź – to wtedy brak takiej możliwości
po odejściu Mojżesza powodowałby, że wielu odeszłoby od judaizmu i zasymilowało
się z innymi narodami. Widzieliśmy podobną tendencję w 19-ym wieku, kiedy Żydzi
zaczęli się wyprowadzać z europejskich gett. Wielu z nich się zasymilowało z
innymi narodami, ze względu na brak umiejętności, jak sobie radzić, jako Żyd,
żyjąc wśród ludzi z innymi przekonaniami i wiarami. A dlaczego nie posiadali
tych umiejętności? Bo wielu rabinów tamtej generacji ich do tego nie
przygotowało. Jest oczywiste, że to się nie stało ze złej woli, ale raczej po
prostu wielu z rabinów tamtej generacji nie mogło sobie wyobrazić, jaka będzie
przyszłość. A w naszej parszy Jitro właśnie to sobie wyobraził i dał Mojżeszowi
tą poradę, która zapewniła że Judaizm przeżył śmierć Mojżesza. Wszyscy z
generacji po Mojżeszu są zobowiązani do wdzięczności wobec Jitro i dlatego rozumiemy
wszyscy z jakiej racji Jitro „zasłużył” na to, aby parasza, w której Tora jest
dana na Górze Synaj nosi jego imię.
Chciałbym się na koniec podzielić jeszcze jedną interpretacją, która prowokuje
do myślenia. Ona pochodzi z komentarza do Tory ‘Or HaChaim’ (Światło Życia),
napisanego przez Rabina Chaim ben Mosze
ibn Atar w 18-ym wieku w Maroku i w Izraelu. Rabin Chaim ibn Atar również
zadaje pytanie, dlaczego parasza, w której Tora jest dana nosi imię Jitro, a
jego odpowiedź jest zupełnie inna. Rabin Chaim (w swoim komentarzu do Szemot
18:21) pisze, że Żydzi tamtej generacji i na wieki wieków później musieli się
nauczyć, iż naród żydowski został wybrany nie dlatego, że jest mądrzejszy od
innych narodów. Naród żydowski został wybrany wyłącznie z powodu dobroci Haszem
i Jego miłości do ich praojców. W Paraszat Jitro widać to na załączonym
obrazku: taką prostą poradę, jaką Jitro dał Mojżeszowi, aby nie wszyscy
przychodzili do Mojżesza z każdą zwykłą sprawą, ale żeby raczej byli inni
sędziowie pod Mojżeszem i aby tylko najtrudniejsze sprawy dochodziły do samego
Mojżesza – czy to nie wygląda jak rzecz wstydliwa, że ani jeden przedstawiciel
narodu wybranego o tym sam nie pomyślał? I właśnie o to chodzi, pisze Rabin
Chaim. Pomimo że naród żydowski jest narodem wybranym, nie wolno mu zapomnieć,
że nie mniej mądrości znajduje się u innych narodów, i że z tej mądrości trzeba
się uczyć. Maimonides, rabin i mędrzec z 12-ego wieku, napisał: "Akceptuj
prawdę od tego, który ci ją mówi (w wprowadzeniu do ‘Osiem Rozdziałów’)".
O tym musimy wszyscy zawsze pamiętać.
Szabat Szalom!
Rabin Icchak Rapoport
Maale Adumim, Izrael
|